Του Βαγγέλη Πισσία*

«Μικρής κλίμακας και επικεντρωμένη επιχείρηση»: η φράση-κλειδί, υποτίθεται, των ημερών. Η φράση αυτή του προέδρου Ομπάμα παραδόξως δημιούργησε το αληθές δεδομένο, τη λογική αφετηρία και το επιχειρησιακό πλαίσιο που ορίζει τις μέρες αυτές κάθε δημόσια συζήτηση για τη συριακή κρίση.

Για την πλειονότητα, αν όχι για την σχεδόν ολότητα των πολιτικών αναλυτών, ιδιαίτερα των θεωρούμενων ειδικών και έγκριτων, ο επικείμενος πόλεμος θα περιοριστεί σε μια τιμωρητική επιχείρηση ολίγων ημερών, σε μια χειρουργική επιχείρηση, όπως αρέσκονται τα ΜΜΕ να τη χαρακτηρίζουν. Η επιχείρηση αυτή, με πολιτική ακρίβεια σχεδιασμένη και απολύτως περιγεγραμμένη, θα διαμορφώσει, όπως λέγεται, τον νέο συσχετισμό μεταξύ του καθεστώτος Ασαντ και των αντιπάλων του.

 

Ο Ασαντ… κοντύτερος

 

Μετά «πάμε Γενεύη…», όπου ο Ασαντ, λίγο ή πολύ κοντύτερος, αν όχι «τηλεχειριστικά» εξοντωμένος, θα εξαναγκαστεί στη μερική ή και ολική έκλειψή του. Εκεί όπου θα κοπούν και θα μοιραστούν τα πολιτικά, οικονομικά, πολιτισμικά, αν όχι και τα εδαφικά ιμάτια της Συρίας… Κάπου εκεί θα κλείσει, ελπίζουν οι επιτιθέμενοι ανθρωπιστές, το συριακό ζήτημα. Κάπως έτσι, οι ΗΠΑ θα επιβεβαιώσουν, όπως πιστεύουν, την ηγεμονία τους, αποζημιώνοντας συνάμα τους εκεί γύρω συμμάχους τους. Αυτούς που τώρα αγωνιούν, αναζητώντας τρόπους να εξέλθουν από τον συριακό τους βάλτο, να διαχειριστούν τη στρατηγική αιγυπτιακή αστοχία τους, να ανακτήσουν το απολεσθέν περιφερειακό όνειρό τους και τα διαφυγόντα κέρδη τους.

Είναι όμως αυτή μια αληθής και σχετικά πλήρης «εικόνα στιγμής» της κορυφούμενης συριακής κρίσης; Είναι άραγε αυτό -και μόνον αυτό- το σχέδιο της «μικρής κλίμακας και επικεντρωμένης επιχείρησης»; Και εάν είναι μόνον αυτό, είναι άραγε βέβαιο, έστω πολύ πιθανό, να είναι αυτή και η εξέλιξή της;

Για να μάθεις την αλήθεια, τις περισσότερες φορές, είναι καλό να ακούς ή να διαβάζεις σωστά αυτά που λένε εκείνοι με τους οποίους διαφωνείς κι ακόμη περισσότερο οι αντίπαλοί σου.

Ο πρόεδρος Ομπάμα, εκτός από την αναφερόμενη πιο πάνω κατηγορηματική δήλωσή του, είπε ακόμη προς το αμερικανικό έθνος ότι «δεν θα υπάρξουν χερσαίες δυνάμεις, θα υπάρχει ημερομηνία λήξης και η Αμερική δεν θα αναλάβει την ευθύνη για τον εμφύλιο που διεξάγεται εδώ και καιρό». Ομως, τι να εννοεί άραγε αυτή η συμπληρωματική, διευκρινιστική όπως παρουσιάζεται, πλανηταρχική δήλωση; Και τι άραγε να περιέχει, εάν διαβαστεί και ερμηνευτεί σωστά, πέρα από τον ισχυρισμό του ότι δεν θα εισβάλουν στη Συρία αμερικανικές χερσαίες δυνάμεις μετά την ημερομηνία λήξης της επιχείρησης και ότι οι ΗΠΑ δεν θα αναλάβουν την ευθύνη του εμφύλιου πολέμου που θα συνεχίσει να διεξάγεται και μετά τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ;

Αραγε, από αυτήν την ανάγνωση των δηλώσεων Ομπάμα δεν προκύπτει λογικά και αβίαστα ένα πολύ πιθανό, όμως ριζικά διαφορετικό ενδεχόμενο από αυτό που διαχέουν τα ΜΜΕ; Το βάσιμο και υψηλής πιθανότητας δηλαδή ενδεχόμενο να υπάρξουν χερσαίες επιχειρήσεις όχι από τις ΗΠΑ αλλά από συνορεύουσες χώρες, ιδιαίτερα από την Τουρκία, οι οποίες είναι λογικό να μην αρκεστούν στην ηθική ικανοποίηση που θα τους προσφέρει η κατά δήλωσιν Ομπάμα «μικρής κλίμακας και επικεντρωμένη επιχείρηση».

Το ενδεχόμενο αυτό, κατά τη γνώμη μας, δεν είναι αυθαίρετο, δεν είναι ούτε σκοτεινό, συνωμοσιολογικό και δεν αποτελεί «εθνική προκατάληψη». Οι εχθρικές προς τη Συρία χώρες, που ξεκίνησαν πριν από 2 χρόνια να απεργάζονται την πτώση του καθεστώτος Ασαντ, η Τουρκία ιδιαίτερα, έχουν μεγάλα θέματα να τακτοποιήσουν με αυτήν, αλλά και εντός αυτής, πέρα και από την ανατροπή του. Στα πρώτα περιλαμβάνονται ο γεωπολιτικός σουνιτικός άξονας Βορρά-Νότου (Τουρκίας-Αραβικής χερσονήσου), οι αγωγοί μεταφοράς υδρογονανθράκων κ.ά. Στα δεύτερα, η κουρδική βορειο-ανατολική περιοχή της Συρίας. Δεν είναι συνεπώς λογικό, άρα και πολύ πιθανό, η Τουρκία να ισχυριστεί «άξαφνα» ότι δέχτηκε και αυτή επίθεση (χημική ή κάποιου άλλου είδους…) από τη Συρία, συνεπώς υποχρεούται να ξεκινήσει χερσαίες επιχειρήσεις;

Το Ισραήλ από την πλευρά του, αν και προσβλέπει στο να βγάλουν οι άλλοι τα κάστανα από τη φωτιά, έχει και αυτό μεγάλα θέματα να επιλύσει: με τη Χεζμπολάχ (με φόντο το Ιράν) πρωταρχικά και, βέβαια, με αυτά που μπορεί να του προκύψουν μετά τη λήξη του τακτικού πολέμου, από μία ανεξέλεγκτη υπερτροφία των σαλαφιστών στα σύνορά του με τη Συρία.

Ο Τζον Κέρι, μετά τη δήλωση Ομπάμα, είπε κι αυτός τη δική του αλήθεια για τη σχεδιαζόμενη επιχείρηση: «Εχει σημασία για το Ισραήλ… έχει σημασία για τους στενούς μας φίλους, την Ιορδανία, την Τουρκία και τον Λίβανο» (να προσθέσουμε εμείς το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία)… Ο Ταγίπ Ερντογάν, από την πλευρά του κι αυτός, είπε ότι «μια επέμβαση θα έπρεπε να γίνει κατά το υπόδειγμα του Κοσόβου… Επέμβαση μιας ή δύο ημερών δεν αρκεί, ο στόχος είναι να εξαναγκαστεί το καθεστώς να εγκαταλείψει την εξουσία».

Είναι συνεπώς λογικό, διαβάζοντας κανείς αυτές τις δηλώσεις, να συμπεράνει ότι η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται μόνο για την εξασθένιση του Ασαντ, ώστε να βελτιωθούν απλά και μόνο οι όροι της διαπραγμάτευσης μαζί του. Είναι ακόμη περισσότερο λογικό η Τουρκία να μην πιστεύει ότι ο Ασαντ μπορεί να αποδυναμωθεί εάν απλά και μόνο βομβαρδιστεί αλλά δεν πέσει.

Τουρκικές ανησυχίες

Είναι τέλος λογικό η Τουρκία να σκέφτεται ότι εάν ο Ασαντ αντισταθεί, αντέξει και δεν ανατραπεί, τότε θα αποβεί ισχυρότερος από πριν και ότι η ισχυροποίησή του δεν προμηνύει κανένα όφελος γι’ αυτήν, αντίθετα προδικάζει σημαντικές γεωοικονομικές και γεωπολιτικές απώλειες.

ΗΠΑ, περιφερειακά αουτσάιντερ και βέβαια η Αλ-Νούσρα σε ρόλο μόνιμα αποσταθεροποιητικό, περιδινούνται σ’ έναν μακράς πνοής πόλεμο.

Σε αυτήν τη συνορεύουσα με τον πόλεμο χώρα, οι παραπάνω εντέχνως αποσιωπούμενες πιθανότητες, έστω μόνον πιθανότητες, ενδιαφέρουν κανέναν; Εάν ναι, οι δράσεις για την απομείωσή τους και η ενεργός υποστήριξη μιας ειρηνικής πολιτικής λύσης δεν θα έπρεπε να είχαν διαφανεί; Γιατί, πέρα από τη γνωστή ενδοτικότητα της κυβέρνησης και την επικοινωνιακή αντιπαλότητα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, εμείς, καμία, απολύτως καμία κινητικότητα ή «κινηματικότητα» δεν βλέπουμε να διαγράφεται στον σκοτεινό ορίζοντα.

* Δρ Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, συντονιστής της πρωτοβουλίας «Ενα καράβι για τη Γάζα- F.F.C.» και της πρωτοβουλίας «Ειρήνη για τη Συρία»

  Πέμπτη πρωί βρίσκομαι στο Κέντρο Υγείας και διακρίνω μια κινητικότητα. Δήμαρχος Αίγινας, Διοικητής του Τζάνειου Νοσοκομείου, Διευθυντής του Κ.Υ. στήνονται για φωτογράφιση στο οδοντιατρικό ιατρείο του κέντρου. Το στήσιμο ήταν προφανώς για τον «προσωπικό» φωτογράφο του Δημάρχου, μιας και τα ΜΜΕ του νησιού εν γένει καταφανέστατα δεν είχαν κληθεί,  πάντως εμείς αδράξαμε  την ευκαιρία να αποθανατίσουμε και με το δικό μας φακό την ιστορική συνάντηση. Μια τούρτα που μόλις είχε προσφερθεί από ασθενή στους νοσηλευτές, τεμαχίστηκε για τους υψηλούς επισκέπτες  και η πόρτα έκλεισε. Αργούσε η σειρά μας για την συνταγογράφηση, αργούσε να ανοίξει και η πόρτα.  Επιτέλους, λες, αποφάσισαν να ασχοληθούν με τα προβλήματα του κέντρου και παρόλο που δεν γράψαμε τα φάρμακα μας είπαμε να περιμένουμε να μάθουμε τα νέα. Η πόρτα άνοιξε, όλο χαμόγελα και αλληλοχαιρετούρες. Για να αλληλοσυγχαίρονταν, είναι η πρώτη σκέψη, δεν πρέπει να αντιμετώπισαν δύσκολα προβλήματα, γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις βγαίνεις εξαντλημένος από την προσπάθεια που απαιτείται. Να βρεθούν οδηγοί για τα ασθενοφόρα ας πούμε ή να προληφθούν οι γιατροί που λείπουν και να ξαναδουλέψει το ακτινολογικό κλπ.  Εν πάση περιπτώσει όλο ελπίδα πλησιάσαμε τον διοικητή του Τζάνειου και τον ρωτήσαμε ποιος ο στόχος της συνάντησης και ποια προβλήματα αντιμετωπίστηκαν. Θα σας ενημερώσει ο δήμαρχος την Δευτέρα ήταν η απάντηση. Άρχισα να ανησυχώ. Οι εργαζόμενοι δεν ήξεραν για την συνάντηση, δεν τους είχε ενημερώσει κανείς, οι λοιποί πρέπει να περιμένουμε τη Δευτέρα. Είχε όμως και  ο διοικητής του Τζάνειου  την απορία του. Εσείς από πού είστε, με ρώτησε. Είπα να του πω είμαι από την Αμαλιάδα, περήφανος για την καταγωγή μου, αλλά αυτός εννοούσε από ποιο μέσο. Για να ρωτάει κάποιος πρέπει να είναι από κάπου και να έχει βούλα, σαν τα καρπούζια. Δεν επιτρέπεται ένας πολίτης να ρωτάει για τα προβλήματα του, πρέπει να είναι από ΜΜΕ  και πάνω. Παρασκευή και πάλι στο Κ.Υ. για φροντίδα ενός μικρού τραύματος και κανείς δεν ήξερε κάτι περισσότερο. Κάτι ακούστηκε για μονάδα αυξημένης φροντίδας ή κάτι τέτοιο, χωρίς υποδομές και προσωπικό για να υποστηριχτεί μια τέτοια μεγάλη ιδέα. Ολοκληρωμένη πληροφόρηση για το περιεχόμενο της συνάντησης δεν είχαν ούτε οι νοσηλευτές και οι νοσηλεύτριες.. Τουλάχιστον να πουν αν τους άρεσε η τούρτα, ρε παιδί μου. Αν συνδυάσουμε τα παραπάνω με ατάκες του δημάρχου για συνεργασία με ιδιώτες, κάποιων επειγοντολόγων της συνεργασίας ιδιωτικού και δημόσιου τομέα υγείας και άλλα τινά, ψύλλοι στα αυτιά μου μπήκανε. Κάτι δε μ’ αρέσει εδώ. Πείτε με καχύποπτο, πείτε με γκρινιάρη, αν υπήρχε διαφάνεια θα εξηγούσαν όλοι τους εκεί και τότε για ποιο λόγο είχαν βρεθεί να διαβουλευτούν. Δε θα το άφηναν να μας το σερβίρει ο Δήμαρχος ως ξεθυμασμένη, άνοστη σούπα τη Δευτέρα, έστω κι αν είναι αυτή η ειδικότητά του. Σε αναμονή της Δευτέρας για τη σούπα, λοιπόν, ευχόμενοι καλή συνέχεια στις διακοπές του διοικητή του Τζάνειου. Νικήτας Παπαϊωάννου

Tου Βαγγέλη Πισσία*

Δεν είναι εύκολο να μιλήσεις για τη δραματική τροπή της πολιτικής κατάστασης στην Αίγυπτο προπαντός αν αυτό πρέπει να γίνει εν μέσω πένθους πολλών εκατοντάδων νεκρών. Ιδιαίτερα όταν δεν προτίθεσαι να περιοριστείς σε μια μανιχαϊστική περιγραφή της και να μιλήσεις μόνο για κάποια αυτονόητα.

Η έλευση στην εξουσία του ανατραπέντος από τον Στρατό προέδρου Μόρσι συντελέστηκε με τη μεγάλη εξέγερση του αιγυπτιακού λαού το 2011. Σε αυτήν πρωτοστάτησαν κινήματα, οργανώσεις αλλά και οργισμένο πλήθος προερχόμενο από ευρύτατα κοινωνικά στρώματα, μεταξύ αυτών και της (αιγυπτιακής) γης οι κολασμένοι. Τα κεντρικά αιτήματα αφορούσαν τις πολιτικές ελευθερίες, τα κοινωνικά δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Στην εξέγερση άρχισε να συμμετέχει βαθμιαία, έπειτα από μια περίοδο επιφυλακτικότητας και αναμονής, το κίνημα των Αδελφών Μουσουλμάνων (Α.Μ.), το οποίο, προσθέτοντας το ανθρώπινο και οργανωτικό του βάρος καθόρισε τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο της ανατροπής.

Οι εκλογές του 2012

Στη μεταβατική περίοδο διαπραγματεύσεων, χειρισμών και αναδιατάξεων που ακολούθησε, κυρίαρχο ρόλο διαδραμάτισε ο Στρατός, που οδήγησε τη χώρα στις προεδρικές εκλογές (Ιούνης 2012). Ο υποψήφιος της αιγυπτιακής Μουσουλμανικής Αδελφότητας Μόρσι εκλέχτηκε στον δεύτερο γύρο των εκλογών λαμβάνοντας ποσοστό 51,7%, υποστηριζόμενος από τους σαλαφιστές του κόμματος Αλ Νουρ (που αποκλείστηκε) αλλά και μέρος των αντιπάλων του παλιού καθεστώτος. Στον πρώτο γύρο, ωστόσο, ο Μόρσι έλαβε ποσοστό μόνον 24,8%, έναντι του διαγραμμένου αντιπάλου του από το ίδιο κόμμα Αμπούλ Φοτούχ, ο οποίος έλαβε το 17,5%, υποστηριζόμενος κυρίως από τμήματα της εξεγερμένης μουσουλμανικής νεολαίας όλων των πολιτικών «οριζόντων». Η αποχή ανήλθε στο 54%. Συμπέρασμα συνεπώς πρώτο, η παρούσα ηγετική ομάδα των Α.Μ. υπερψηφίστηκε στον ανοιχτό πρώτο γύρο των εκλογών από το 13% του εγγεγραμμένου εκλογικού σώματος, το ρεύμα του πολιτικού Ισλάμ από το 20%.

Στην παραπάνω περιγραφή, που δείχνει ότι η πρωτογενής υποστήριξη της ηγετικής ομάδας Μόρσι από τον αιγυπτιακό λαό ήταν μάλλον περιορισμένη, θα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι οι θρησκευτικές και πολιτικές διαφορές εντός του πολιτικού Ισλάμ, σε θεμελιώδη ζητήματα, ήταν και παραμένουν πολύ σημαντικές. Συμπέρασμα δεύτερο: Η έκβαση της εκλογικής αναμέτρησης -για την πραξικοπηματική παραβίαση της οποίας γίνεται μεγάλη συζήτηση- ήταν σχετικά μόνον υποστηρικτική προς την ηγετική ομάδα Μόρσι και το, όποιο, πρόγραμμά της. Αντίθετα εξέφραζε, μάλλον πρόδηλα, τη θέλησή του αιγυπτιακού λαού να συν-διακυβερνηθεί.

Ομως, μετά τις εκλογές, η κυβέρνηση Μόρσι επέλεξε να συγκυβερνήσει μόνο με τον Στρατό, με τον υποτίθεται ευμενώς διακείμενο στους Α.Μ. στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι (τον οποίο ο ίδιος ο Μόρσι έχρισε αρχηγό του στρατεύματος), αποσπώντας και την άμεση ευλογία ενός τμήματος του διεθνούς παράγοντα. Επιδίωξε την ευμενή ουδετερότητα των ΗΠΑ και της Δύσης γενικότερα, όπως και την άμεση υποστήριξη κρατών που ασκούν περιφερειακή πολιτική (κυρίως Τουρκία και Κατάρ). Ενεπλάκη συνακόλουθα στις κρίσεις της Λιβύης και της Συρίας, αποδεχόμενη το αιτούμενο αντίτιμο υποστήριξης των σχεδίων τους. Παράλληλα προσχώρησε στον υποστηριζόμενο από τα πλούσια σε πετρέλαιο σουνιτικά βασίλεια και εμιράτα της Αραβικής Χερσονήσου θρησκευτικό διχασμό σουνιτών-σιιτών. Στο θέμα της Παλαιστίνης τα βήματα που έκανε –ή μάλλον δεν έκανε-, παρά τις κατηγορίες που τώρα του προσάπτονται, υπήρξαν πολύ συγκρατημένα και οι σχέσεις με τη Χαμάς απέβλεπαν στην ένταξή της στο αντισιιτικό σχέδιο.

Η πολιτική του, ιδιαίτερα η εσωτερική, θεωρήθηκε από αυτούς που πρωτοστάτησαν στην εξέγερση του 2011 οικονομικά ανύπαρκτη, πολιτικά αυταρχική και κοινωνικά διχαστική. Γι’ αυτό και βγήκαν την περασμένη άνοιξη (2013)στους δρόμους ξανά, με αιτήματά δίκαια που βρήκαν απρόσμενη απήχηση. Βέβαια, στις κινητοποιήσεις τους εισχώρησαν καιροσκοπικά και οι νοσταλγοί του παλαιού κατεστημένου. Τον Ιούνιο η κυβέρνηση Μόρσι κατέστειλε με τη βία τους διαδηλωτές, οδηγώντας, αυτή πρώτη, τη χώρα στο χείλος της μεγάλης ρήξης.

Αντίθετα με τις μεγάλες προσδοκίες που γέννησε η ανατροπή του Μουμπάρακ, η ηγετική ομάδα Μόρσι δεν επιδίωξε την ευρύτερη εφικτή συσπείρωση του αιγυπτιακού λαού προκειμένου να προχωρήσει στην ανόρθωση της χώρας του, αλλά υιοθέτησε καθεστωτική λογική και, ακόμη χειρότερα, εκτέθηκε στα περιφερειακά γεωπολιτικά παιχνίδια. Ετσι εντάχθηκε, με την προτροπή και των ΗΠΑ, στον βραχύβιο, ασταθή και αμφίβολης σκοπιμότητας άξονα Κατάρ-Τουρκίας, προσφέροντας ένα ακόμη πολιτικό εργαλείο για την ανατροπή του καθεστώτος Ασαντ στην Συρία.

Αυτά όμως ίσχυαν ώς τις αρχές του 2013. Γιατί τότε τα δεδομένα άλλαξαν, ο Ασαντ με τη στήριξη της Ρωσίας και όχι μόνον αυτής δεν έπεσε. Συγχρόνως, τόσο η Δύση όσο και το Ισραήλ αντιλήφθηκαν ότι η εργαλειοποίηση σαλαφιστών πολεμιστών και οι ωσμώσεις διαφορετικών εκφάνσεων του πολιτικού Ισλάμ φέρνουν προς αυτούς μαύρα σύννεφα που μπορούν να υπερβούν τα ανεπαρκώς ελεγχόμενα όρια. Τότε η γεωπολιτική θεώρηση του αμερικανοϊσραηλινού άξονα αναθεωρήθηκε και η αντίστροφη μέτρηση άρχισε. Στο Κατάρ τον εμίρη πατέρα διαδέχθηκε ο υιός, η γηρασμένη αλλά ακόμη ισχυρή Σαουδική Αραβία πήρε προβάδισμα, ενώ ο Μόρσι κλήθηκε να πραγματοποιήσει την αναδίπλωσή του. Τότε η ηγετική ομάδα των Α.Μ. προσπάθησε να βγει από την αυτοπαγίδευσή της με φυγή προς τα μπρος. Με την επιλογή της όμως αυτή έδωσε στον αμφίθυμο μέχρι τότε στρατό την αφορμή για να επέμβει.

Ο οικονομικός παράγοντας

Ο Γκαλάλ Αμίν, θεωρούμενος και πατέρας των Αιγύπτιων οικονομολόγων, στο πολύ πρόσφατο έργο του «Ιστορία της αιγυπτιακής Οικονομίας» αναφέρεται στον «φαύλο κύκλο του εξωτερικού χρέους» και στο, αν και ευτελές, επί 2 χρόνια αιωρούμενο αλλά ουδέποτε καταβαλλόμενο δάνειο των 4,8 δισ. $ του ΔΝΤ. Αυτό το ασήμαντο για μια τόσο μεγάλη χώρα ποσόν, μαζί με τα δάνεια του Κατάρ, αποτέλεσαν ωστόσο το διακύβευμα και τον μοχλό ενός εκβιασμού που πληρώθηκε με το βαρύ, για τον αιγυπτιακό λαό, αντίτιμο που αναφέρθηκε πιο πάνω.

Τελευταίο, επί του παρόντος, συμπέρασμα. Ο Στρατός στη σημερινή Αίγυπτο δεν προτίθεται να κυβερνήσει. Αν και ισχυρός, με αυτοτελή οικονομική βάση, συνδεδεμένος άμεσα με το αμερικανικό γεωπολιτικό κέντρο διατηρείται σε κάποιο βαθμό αυτόνομος, ιδιότροπα εθνικός. Η Αίγυπτος είναι η μεγαλύτερη αραβική μουσουλμανική χώρα (σε ποσοστό 87%), το πολιτικό Ισλάμ επηρεάζει ικανό, όχι όμως το πλειοψηφικό, τμήμα τους, οι Α.Μ. είναι η σεβαστή, σημαντικότερη αλλά όχι ενιαία έκφρασή του. Η Αίγυπτος έχει συγχρόνως βαθιά, αυτοτελή, κοσμική πολιτική παράδοση. Εκτός από Ιστορία έχει πολλών γενεών και ειδών νεότερο πολιτισμό, είναι χώρα-έθνος ανοιχτό. Είναι όμως, κυρίως, βυθισμένη σε κοινωνική και οικονομική-εξαρτησιακή κρίση. Αυτές είναι οι πολλές της πραγματικότητες. Εάν μπορέσει, εξαιρώντας τους παλαιοκαθεστωτικούς και αντιρροπώντας τις ξένες επιρροές, να τις ανασυνθέσει σ’ ένα μεταβατικό συν-υπαρκτικό σχέδιο, θα βρει τον δρόμο της.

* Δρ Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, συντονιστής πρωτοβουλίας «ένα καράβι για τη Γάζα – F.F.C.»

 www.pissias.gr

«O νεαρός ωθήθηκε» έξω από το τρόλεϊ με αποτέλεσμα να χάσει την ζωή του καταθέτουν αυτόπτες μάρτυρες (Βίντεο)

Επικαιρότητα

Tο μόνο αποτέλεσμα από την επίσκεψη Σαμαρά στις ΗΠΑ

Υποταγή στον αμερικανο-ισραηλινό ενεργειακό άξονα (και τους πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς του)

Τη χοντροκομμένη προπαγάνδα για το ταξίδι του Σαμαρά στις ΗΠΑ και τις συναντήσεις του με τον Ομπάμα και τον Κέρι την περιμέναμε. Τα παπαγαλάκια ήταν έτοιμα, τα πληκτρολόγια πήραν φωτιά και το μόνο ευτύχημα για τον ελληνικό λαό ήταν ότι διαβάζει λίγο εφημερίδες και βλέπει λιγότερη τηλεόραση τον Αύγουστο. Οσοι, πάντως, διάβασαν φυλλάδες ή παρακολούθησαν ραδιοτηλεοπτικά δελτία ειδήσεων είναι σίγουρο ότι κατέβαλαν προσπάθειες για ν’ αποφύγουν τις συνέπειες του κύματος αηδίας που τους πλημμύρισε.Τα ‘χουμε ξαναπεράσει αυτά, όμως, οπότε δεν αξίζει και τον κόπο να τους αφιερώσουμε χώρο.

Και βέβαια, οι επίσημες δηλώσεις που γίνονται κάθε φορά μετά από συναντήσεις ηγετών ιμπεριαλιστικών χωρών με παράκλητους ηγέτες εξαρτημένων χωρών υπακούουν σε μια λογική δημόσιων σχέσεων και ποτέ δεν περιγράφουν αυτά που διαμείφθηκαν πίσω από τις κλειστές πόρτες. Μόνο υπαινιχτικά μπορεί κανείς να διακρίνει κάποια πράγματα. Αντί, λοιπόν, να μετράμε πόσες φορές ο Ομπάμα είπε τη λέξη «Σαμαράς», όπως κάνουν τόσες μέρες τώρα τα παπαγαλάκια της κυβερνητικής προπαγάνδας, ας δούμε τις πραγματικές εξελίξεις και τις προοπτικές που διαγράφονται.

1.    Οι Αμερικανοί δεν έχουν ιδιαίτερα οικονομικά συμφέροντα στην Ελλάδα (σε επίπεδο επενδύσεων), ούτε σχεδιάζουν. Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του χρέους, παρεμβαίνουν μέσω ΔΝΤ. Η παρέμβασή τους, όμως, γίνεται σε άλλα επίπεδα. Γίνεται είτε στο Eurogroup, όπου συμμετέχει η διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ, είτε στις διμερείς σχέσεις τους με τη Γερμανία, η οποία ηγεμονεύει στην Ευρωζώνη και καθορίζει τις οικονομικές της εξελίξεις, λαμβάνοντας υπόψη μόνο το αδιατάρακτο του στρατηγικής συμμαχία γερμανο-γαλλικού άξονα. Την πρώτη φορά που ο αμερικανός υπουργός Οικονομικών Τζακ Λιου δοκίμασε να καταφερθεί δημόσια κατά της γερμανικής οικονομικής στρατηγικής, επισκεπτόμενος προ μηνών το Βερολίνο, δοκίμασε μια δυσάρεστη έκπληξη, καθώς ο παριστάμενος Βόλφγκανγκ Σόιμπλε αντέδρασε αμέσως, δηλώνοντας πως η Γερμανία δεν δέχεται υποδείξεις για την οικονομική της πολιτική.

Γι’ αυτό και ο Ομπάμα υπήρξε ιδιαίτερα προσεκτικός στη σύντομη (όπως προβλέπει το αυστηρό πρωτόκολλο του Λευκού Οίκου) δήλωσή του μετά τη συνάντηση με τον Σαμαρά. Τι είπε και το έκαναν σημαία τα παπαγαλάκια της κυβερνητικής προπαγάνδας; Οτι δε φτάνει μόνο η λιτότητα, αλλά χρειάζεται και η ανάπτυξη για να καταπολεμηθεί η ανεργία. Κάντε ένα σύντομο ψάξιμο στο Διαδίκτυο και θα βρείτε η ίδια δήλωση να έχει γίνει δεκάδες φορές από την Μέρκελ, τον Σόιμπλε, τον Γιούνκερ, τον Μπαρόζο, τον Ντεϊσελμπλούμ και άλλους ιθύνοντες της Γερμανίας και της Ευρωζώνης. Τρεις φορές, σε μια τόσο σύντομη δήλωση, ο Ομπάμα αναφέρθηκε στην ανάγκη της λιτότητας, αλλά αυτό τα ελληνικά παπαγαλάκια δεν το «είδαν»: «Είμαι σίγουρος πως ο Πρωθυπουργός κ. Σαμαράς θα τηρήσει τη δέσμευσή του για τη συνέχιση των δομικών μεταρρυθμίσεων (…) Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα σχέδιο για δημοσιονομική εξυγίανση προκειμένου να γίνει το χρέος διαχειρίσιμο (…) Πιστεύω πως ο Πρωθυπουργός κ. Σαμαράς έχει δεσμευτεί να προχωρήσει στις σκληρές δράσεις που χρειάζονται». Tα παπαγαλάκια είδαν μόνο τις αναπτυξιολογικές παπαριές, τις οποίες -επαναλαμβάνουμε- λένε συνεχώς και οι γερμανοί πολιτικοί.

Αλλά κι αν κλείσουμε τα μάτια μπροστά στην πραγματικότητα και δεχτούμε την προπαγάνδα του Μαξίμου, σύμφωνα με την οποία ο Ομπάμα κατήγγειλε τη γερμανική οικονομική στρατηγική, μήπως έχει αυτό καμιά πρακτική σημασία; Μήπως ετοιμάζονται τίποτα αμερικάνικες επενδύσεις που θ’ αλλάξουν την όψη του ελληνικού καπιταλισμού; Μήπως οι ΗΠΑ ετοιμάζονται ν’ αγοράσουν το δημόσιο χρέος που πλέον βρίσκεται στα χέρια της Γερμανίας και των άλλων χωρών της Ευρωζώνης; Οι μόνες κινήσεις που έχουν γίνει από αμερικανικής πλευράς τα τελευταία χρόνια είναι οι κινήσεις των επιθετικών vulture funds, των κεφαλαίων-γύπας, που αγόρασαν πάμφθηνα ελληνικά ομόλογα στη δευτερογενή αγορά, ενώ στη συνέχεια αρνήθηκαν να μπουν στο «κούρεμα» του PSI και εισπράττουν στο ακέραιο τα ομόλογα που απέκτησαν.

2.    Οι Αμερικανοί δεν ενδιαφέρονται μεν για επενδύσεις στην Ελλάδα ή για τη διαχείριση του χρέους, έχουν όμως ενεργειακή στρατηγική για την περιοχή, στην οποία βρίσκονται σε σκληρό ανταγωνισμό με τη Ρωσία. Για να πάρει ο Σαμαράς την πρόσκληση για την Ουάσιγκτον και να του χαρίσει μερικά λεπτά ο Ομπάμα, λίγο πριν αναχωρήσει για διακοπές στη Χαβάη, τέθηκαν στην ελληνική πλευρά δυο όροι. Τον έναν τον γνωρίζαμε ήδη, τον άλλο τον πληροφορηθήκαμε αμέσως μόλις το πρωθυπουργικό αεροπλάνο απογειώθηκε από το αεροδρόμιο της Ελευσίνας με κατεύθυνση τις ΗΠΑ.

Ο πρώτος όρος ήταν να μην μπουν οι Ρώσοι στην ελληνική ενεργειακή αγορά. Ετσι, εκεί που η Gazprom ήταν έτοιμη ν’ αγοράσει ΔΕΠΑ και ΔΕΣΦΑ και ο Αλεξέι Μίλερ μπαινόβγαινε στο Μαξίμου πιο συχνά από τους Βενιζέλο-Κουβέλη, η δουλειά χάλασε, η ΔΕΠΑ έμεινε στο ράφι και ο ΔΕΣΦΑ δόθηκε στους Αζέρους, στενούς ενεργειακούς συμμάχους των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, ο ελληνικός διάδρομος επιλέχτηκε για τον αμερικανοϊταλικών συμφερόντων αγωγό ΤΑΡ, που μπορεί να μην είναι από τους πρωτεύοντες αγωγούς, όμως κατοχυρώνει την Ελλάδα ως στοιχείο της αμερικάνικης ενεργειακής σφαίρας επιρροής.

Ο δεύτερος όρος ήταν η υπογραφή του Μνημόνιου Κατανόησης μεταξύ Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου, κίνηση που ανακοινώθηκε αιφνιδιαστικά την ώρα που ο Σαμαράς έφευγε για Ουάσινγκτον. Δεν είναι τυχαίο ότι τη φιέστα της υπογραφής του Μνημόνιου στην Κύπρο παρακολουθούσε ο εβραϊκής καταγωγής αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, αρμόδιος για θέματα Ενέργειας, Ειμος Χοκστάιν, ο οποίος υπήρξε ο ενορχηστρωτής της συμφωνίας. Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στη στρατηγική συμμαχία των ΗΠΑ με το Ισραήλ, που εδώ και 65 χρόνια αποτελεί τον χωροφύλακά τους στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ούτε στους πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς που εγκυμονεί κάθε «συγχρωτισμός» με το σιωνιστικό μόρφωμα.

3.    Τέλος, κάτι «ψήνεται» στο Κυπριακό, στο οποίο επίσης αναφέρθηκε δημόσια ο Ομπάμα. Κι αυτό που «ψήνεται» είναι το βρυκολάκιασμα του σχεδίου Ανάν. Αρκεί να σκεφτούμε σε τι οικονομικό χάλι βρίσκονται σήμερα Κύπρος και Ελλάδα, εν αντιθέσει με την Τουρκία που ακόμα διανύει τη φάση της σχετικής καπιταλιστικής ανάπτυξης, ενώ έχει αναβαθμίσει και τον περιφερειακό της ρόλο.

Τα παπαγαλάκια, βέβαια, δίνουν ρέστα και σ’ αυτό το θέμα. Οπως διαβάσαμε στα «Νέα», συνεργάτης του πρωθυπουργού που ήταν παρών σε όλες τις συναντήσεις (λέγε με Χρύσανθο Λαζαρίδη) είπε πως «ακόμα και για το Κυπριακό μας ρώτησαν τι θέλουμε»! Το φαντάζεστε; Ο Ομπάμα ή ο Κέρι να ρωτάνε τον Σαμαρά (που φίλησε κατουρημένες ποδιές για να πάρει την πρόσκληση για την Ουάσινγκτον) τι θέλει να γίνει στο Κυπριακό και όχι να του υπαγορεύουν τις αμερικάνικες απαιτήσεις!

Στα ίδια επίπεδα γελοιότητας με την επίσημη προπαγάνδα έφτασαν και οι υπόλοιπες αντιδράσεις του αστικού πολιτικού κόσμου, θετικές και αρνητικές. Ο Βενιζέλος έκρυψε την πίκρα του (κανονικά θα έπρεπε να συνοδεύει τον Σαμαρά ως υπουργός Εξωτερικών και να συναντηθεί αυτός με τον ομοιόβαθμό του Τζον Κέρι, αλλά ο Σαμαράς μάλλον του την έφερε) και φρόντισε να διαρρεύσει (επίσημη δήλωση δεν έκανε) την ικανοποίησή του για τα αποτελέσματα του ταξιδιού Σαμαρά στις ΗΠΑ, συμπληρώνοντας (πάντοτε μέσω διαρροών), ότι τη στρατηγική την είχαν κανονίσει μαζί με τον Σαμαρά, ο οποίος βρισκόταν και σε συνεχή επαφή μαζί του όσο ήταν στις ΗΠΑ! Οπως μετέδωσε το ΑΠΕ, επικαλούμενο διπλωματικές πηγές, «οι Σαμαράς και Βενιζέλος, που είχαν συμφωνήσει ως προς τις θέσεις της ελληνικής πλευράς σε σύσκεψη που έγινε την προηγούμενη εβδομάδα, βρίσκονταν σε στενή επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια της επίσκεψης στην Ουάσιγκτον».

Ο ζαλισμένος Κουβέλης δεν έκανε προσωπική δήλωση, αλλά η ΔΗΜΑΡ ανακοίνωσε πως «το ζητούμενο, βεβαίως, είναι οι προτροπές του προέδρου των ΗΠΑ να μην εξαντληθούν σε ρητορικό επίπεδο, αλλά να αποτελέσουν ένα ισχυρό αντίβαρο, μαζί με τις υπόλοιπες προοδευτικές φωνές της Ευρώπης, απέναντι στις βαθιά συντηρητικές επιλογές της κυρίας Μέρκελ»! Δεν μας λένε και εμάς, τι ακριβώς περιμένουν να κάνει ο Ομπάμα και η αμερικάνικη πολιτική;

Πιο γελοία, όμως, ήταν η ανακοίνωση του ΣΥΡΙΖΑ που συμπέρανε ότι «με βάση τις δηλώσεις των δύο ηγετών και τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν δεν προκύπτει κάποιο συγκεκριμένο και θετικό στοιχείο για τα ενδιαφέροντα και τα συμφέροντα της χώρας μας». Σε ό,τι δε αφορά τα οικονομικά, παρατήρησε ότι «ο έλληνας πρωθυπουργός απέσπασε τη συμπάθεια και τη φραστική συμπαράσταση του προέδρου Ομπάμα, ο οποίος επίσης επεσήμανε την ανάγκη για συνέχιση της πολιτικής των “μεταρρυθμίσεων”. Όσον αφορά τη δήλωση Ομπάμα ότι η λιτότητα δεν μπορεί να είναι η μόνη πολιτική, αλλά απαιτείται επίσης ανάπτυξη και τόνωση της απασχόλησης, αυτή ηχεί παράταιρα  όταν η ανεργία στη χώρα μας εκτινάχθηκε στο 28%».

Δηλαδή, τι περισσότερο απέσπασε ο Τσίπρας, που συναντήθηκε με τα αρπακτικά του CSIS, όπως και ο Σαμαράς, που έγινε δεκτός «στην κοιλιά του κήτους», την έδρα του ΔΝΤ, και συναντήθηκε και με έναν αμερικανό υφυπουργό και επιστρέφοντας στην Ελλάδα ξεσήκωσε μέγα θόρυβο, κατηγορώντας την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου-Κουβέλη, ότι δεν αξιοποιεί την αμερικάνικη προσφορά και τον… κεϊνσιανισμό του Ομπάμα ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό της Μέρκελ;

Moλονότι στην επίσημη ανακοίνωση του ΣΥΡΙΖΑ δεν έγινε καμιά κριτική της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των ΗΠΑ, σε ανακοίνωση που εξέδωσε το Τμήμα Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, αναφερόταν ότι «η δικομματική τροΐκανή κυβέρνηση προχωρά ακάθεκτη στην μετατροπή της χώρας από αποικία χρέους σε ενεργειακό και στρατιωτικό προτεκτοράτο της αμερικανοΐσραηλινής συμμαχίας στην περιοχή»! Η σύγκρουση ανάμεσα στις δυο ανακοινώσεις είναι προφανής, όμως σημασία έχει η αιτιολογία της σύγκρουσης. Σαφή απάντηση δεν έχουμε, επισημαίνουμε όμως ότι δεν υπάρχει μόνο η σύγκρουση ανάμεσα στις διάφορες συριζικές φράξιες, αλλά και το παιχνίδι των «μεγάλων δυνάμεων», που πάντοτε φροντίζουν να χώνουν ανθρώπους τους στα επιτελεία των κομμάτων εξουσίας.

Κυριακή 11 Αυγούστου 2013

Παρόλο που δεν υπάρχουν αυστηρές τυπολογίες εθνών και παραδόσεων, ωστόσο κάθε έθνος περιοχή ή τύπος παραδόσεων συναρτάται με ορισμένες πολιτικές ή πολιτειακές μορφές που σφραγίζουν τον εθνικό ή τοπικό χαρακτήρα των συλλογικών υποκειμένων. Έτσι η Κινεζική παράδοση π.χ. είναι παράδοση αυτοκρατορική και συγκεντρωτική. Και το ίδιο σε άλλη κλίμακα ισχύει για τη γαλλική. Η ρωσικήπαράδοση είναι ταυτοχρόνως συγκεντρωτική-δεσποτική και κοινοτιστική. Η ελβετικήείναι κοινοτιστική και αποκεντρωτική. Και το ίδιο ισχύει για τον Καναδά ή την Ινδία σε διαφορετικό βαθμό. Η εβραϊκή και η ελληνική παράδοση είναι κατ’ εξοχήνκοινοτικές και κοινοτιστικές, αλλά με αρκετά διαφορετικό τρόπο. Στους Εβραίους, οι κοινότητες, ήδη από την εξορία στη Βαβυλώνα, για δυόμισι χιλιάδες χρόνια περίπου, είναι κοινότητες των πόλεων και σχεδόν ποτέ εθνοτικά αμιγείς. Οι εβραϊκές κοινότητες είναι κοινότητες μειονοτικές, στα πλαίσια άλλων πλειοψηφικών εθνοτήτων και εθνών. Δεν περιλαμβάνουν αγροτικούς πληθυσμούς και συγκροτούνται από κοινότητες εμπόρων, βιοτεχνών και εργατών[1]. Οι ελληνικές κοινότητες από την αρχαιότητα είναι αγροτικές και αστυκές ταυτόχρονα. Οι αρχαίες πόλεις-κράτη είναι αγροτικά και“αστυκά” μορφώματα και γι’ αυτό δεν χαρακτηρίζονται από τη διχοτόμηση πόλης και υπαίθρου που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες. Οι αγρότες, οι βιοτέχνες και οι έμποροι είναι εξ ίσου πολίτες της αρχαίας πόλης. Και το ίδιο θα επαναληφθεί στην δεύτερη μεγάλη κοινοτική περίοδο της ιστορίας μας, την εποχή της τουρκοκρατίας. Στα Αμπελάκια, τα Ζαγοροχώρια και αλλού θα συνδυάζονται οι αγροτικές με τις δευτερογενείς (βιοτεχνία-κατασκευές) και τις τριτογενείς δραστηριότητες (εμπόριο). Παράλληλα βέβαια υπάρχουν και άλλες μορφές κοινότητας –αποκλειστικά αστυκές– όπως συμβαίνει με τις παροικίες –στα Βαλκάνια, την Αυστροουγγαρία και αλλού στη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου– ή μεταλλευτικού –πχ. Μαντεμοχώρια– ή ναυτικού τύπου –τα ναυτικά νησιά, κλπ. κλπ. ή ακόμα και στρατιωτικού, όπως οι Σουλιώτες ή οι αρματολοί και οι κλέφτες. Πάντως ο πυρήνας της ελληνικής κοινότητας και στην αρχαιότητα και στη νεώτερη Ελλάδα είναι μια κοινότηταπολλαπλών δραστηριοτήτων ενταγμένη σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό τόπο.

Αυτό το κοινοτικό αποκεντρωτικό πνεύμα της μακράς ελληνικής παράδοσης εκκινά από γεωγραφικό-ιστορικούς παράγοντες –διάσπαρτη γεωγραφικά δομή του ελληνικού χώρου, νησιά, μικρές κοιλάδες, οροπέδια, ορεινή συγκρότηση και πολλαπλή φυλετική συγκρότηση, παράδοση εξισωτισμού των ελληνικών φύλων– και καταλήγει στην ιδιαίτερη διαμόρφωση του ελληνικού “δαιμονίου”, που κινητοποιείται και αναπτύσσεται σε μικρά σχήματα και μονάδες, ενώ παραλύει μέσα σε μεγα-σχηματισμούς και γραφειοκρατικά δομημένα σύνολα.

Σε περιόδους που το ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον συγκροτεί μεγάλες ενότητες –ελληνιστικοί χρόνοι, ρωμαιοκρατία, βυζάντιο– αυτό το κοινοτιστικό ήθος θα “δραπετεύει” σε άλλες μορφές κοινότητας, τις θρησκευτικές, είτε σε μικρότερες μονάδες –και κατ’ εξοχήν στην οικογένεια. Όταν η “εκκλησία του Δήμου” ωςπολιτειακή μορφή θα υποχωρήσει, θα αναπτυχθεί η χριστιανική “εκκλησία” ως χώρος αυτοδιοικούμενος και αυτοδιαχειριζόμενος, που για αρκετούς αιώνες θα εκλέγει τους κληρικούς και θα συγκεντρώνει την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων. Το κοινοτικό πνεύμα θα επιβιώνει στα μοναστήρια, στις ομάδες των παρανόμων, στις κτηνοτροφικές και νομαδικές κοινότητες, και θα αναπαράγεται εν σμικρογραφία στην ευρύτερη οικογένεια που θα λειτουργεί ως μία κοινότητα, με τις ιεραρχήσεις της και την εσωτερική της συγκρότηση. Το ιδιαίτερο βάρος της κοινοτιστικής παράδοσης των Ελλήνων αντανακλάται και στην ιεραρχική συγκρότηση της ελληνικής ορθοδοξίας. Εδώ οι κατά τόπους επίσκοποι είναι ουσιαστικώς αυτόνομοι και δεν υπάρχει η αυστηρή και πυραμιδική ιεραρχία της καθολικής εκκλησίας[2]. Δηλαδή ακόμα και στις περιόδους που η κοινότητα τίθεται εκποδών στο θεσμικό επίπεδο, το κοινοτικό ήθος αναπτύσσεται μέσα από δρόμους πολλαπλούς έστω και σκολιούς, διότι είναι στενότατα συνδεδεμένο με την ιδιοπροσωπία των Ελλήνων.

Ακμή και παρακμή του νεοελληνικού κοινοτισμού

Όταν, αργότερα, στις συνθήκες της τουρκοκρατίας, θα δοθεί εκ νέου η δυνατότητα για την ανάπτυξη των κοινοτήτων, το κοινοτικό ήθος θα εκδιπλωθεί και πάλιν ακέραιο και θα επιτρέψει την μεγάλη πολιτιστική αναγέννηση που από τα 1700 έως το 1922 θα σφραγίσει τον νεώτερο ελληνισμό.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε κατ’ εξοχήν φορο-εισπρακτικές σχέσεις με ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού χώρου. Ενδιαφερόταν για την είσπραξη των φόρων και κατά συνέπεια η κοινοτική οργάνωση των ραγιάδων αποτελούσε μάλλον εγγύησηκαι πλεονέκτημα γι’ αυτήν. Επί πλέον ο περιορισμός των κατακτητών, κυρίως στις διοικητικές και στρατιωτικές δραστηριότητες, άφηνε ελεύθερο το πεδίο για την ανάπτυξη βιοτεχνικών, εμπορικών και χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων στις επι-μέρους εθνότητες, ιδιαίτερα στους Έλληνες, τους Εβραίους, τους Αρμένιους. Τέλος η πολυεθνική και πολυεθνοτική συγκρότηση της αυτοκρατορίας, και κατ’ εξοχήν στις μεγάλες πόλεις, ευνοούσε την συγκρότηση των πληθυσμών κατά κοινότητες. Έτσι το κοινοτικό πνεύμα και η κοινοτική μορφή οργάνωσης κυριαρχούν σε όλα τα πεδία. Η ανάπτυξη του ναυτικού θα γίνει με κοινοτικές-συνεργατικές μορφές (αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα εξισωτικές˙ ο καπετάνιος-πλοιοκτήτης παίρνει περισσότερα μερδικά από τους απλούς ναύτες, ωστόσο η συνεταιριστική μορφή παραμένει κυρίαρχη.) Τον ίδιο θα συμβεί με το τσελιγκάτο, στην κτηνοτροφία, με τις στρατιωτικές κοινότητες των Σουλιωτών και των Μανιατών, με τις κοινότητες των Ελλήνων στη Βιέννη και τη Βουδαπέστη. Οι κοινότητες θα δημιουργήσουν τα σχολεία και τα πρώτα νοσοκομεία, και θα επιβάλλουν ακόμα και το δίκαιό τους, παράλληλα με το Οθωμανικό ή το εκκλησιαστικό δίκαιο. Ακόμα και στην Επανάσταση του 1821 η κύρια μορφή οργάνωσης των ένοπλων δυνάμεων, θα είναι κοινοτική.

Ωστόσο, και παρά το γεγονός ότι στα πρώτα Συντάγματα αναγνωρίζεται η σημασία και ο ρόλος της κοινότητας, όπως επίσης και από την διακυβέρνηση του Καποδίστρια, μέχρι την Ε’ Εθνοσυνέλευση το 1832, και γίνεται μια προσπάθεια συγκερασμούκοινοτικής και συγκεντρωτικής οργάνωσης, στη συνέχεια, η βαυαροκρατία θα εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς που θα βρίσκεται στον αντίποδα της παλιάς κοινοτικής οργάνωσης. Και αυτό το καθεστώς θα παραμείνει αναλλοίωτο μέχρι το 1912, ξεριζώνοντας βίαια την κοινοτική παράδοση της χώρας. Οι δημοτικοί θα διορίζονταικαι η κοινότητα θα λειτουργεί ως κρατική διοικητική υποδιαίρεση. Μόνο με το Σύνταγμα του 1912, μετά την επανάσταση του 1909, και από το 1925 και μετά, το Σύνταγμα θα αναγνωρίσει την σημασία της κοινότητας και θα αναθέσει στο κράτος μόνο την εποπτεία στους κοινοτικούς και δημοτικούς οργανισμούς. Όμως μετά τον πόλεμο και ως συνέπεια του εμφυλίου, το σύστημα θα γίνει και πάλι απόλυτα συγκεντρωτικό, με αποκορύφωμα το χουντικό Σύνταγμα του 1968. Η εκπαίδευση θα αφαιρεθεί σε όλες τις βαθμίδες της από τις κοινότητες, καθώς και πολλοί οργανισμοί κοινής ωφέλειας (οργανισμοί ηλεκτροδότησης, συγκοινωνιών, κλπ.). Το συγκεντρωτικό κράτος θα στηριχτεί πλέον και στην πληθυσμιακή και οικονομική συρρίκνωση των κοινοτήτων και θα ταυτιστεί με το Αθηνοκεντρικό κράτος. Αν ηΑθήνα αντιπροσώπευε κάποτε ένα πολλοστημόριο του συνολικού πληθυσμού και μέχρι το 1941 δεν θα ξεπερνά το 10% του συνόλου, στα 2001 θα αντιπροσωπεύει το 35-40% και οι αγροτικές κοινότητες –ιδιαίτερα οι ορεινές–, βάθρο του αρχέγονου κοινοτισμού, θα συρρικνωθούν μέχρις εξαφανίσεως. Η είσοδος εκατομμυρίων προσφύγων, μετά το 19222, η εσωτερική και η εξωτερική μετανάστευση, η καταστροφή των παλιών συνοικιών και της γειτονιάς, η μαζική είσοδος ξένων μεταναστών από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η εκβιομηχάνιση και η αυξανόμενη διαφοροποίηση χώρου κατοικίας και χώρου εργασίας στις μεγαλουπόλεις, αποτέλεσαν παράγοντες παραπέρα αποσύνθεσης της παραδοσιακής κοινοτικής δομής .

Ένας επί πλέον αποφασιστικός παράγων για την υποχώρηση του κοινοτικού ήθους υπήρξε η καταστροφή του ευρύτερου ελληνισμού, που συντηρούσε την κοινοτική παράδοση έξω από το ελλαδικό κράτος. Οι κοινότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, –στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία– της Αιγύπτου, της Μέσης Ανατολής, της Μεσευρώπης, της Νότιας Ρωσίας, η μια μετά την άλλη, θα συρρικνωθούν βίαια ή σταδιακά, από το 1914 και στο εξής, διαδικασία που θα συνεχίζεται ακόμα και σήμερα, με το ξερίζωμα των Βορειοηπειρωτών και των Ελλήνων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Και αυτές οι κοινότητες του ευρύτερου ελληνισμού συνέχιζαν μια παράδοση τριών ή τεσσάρων χιλιάδων χρόνων που φαίνεται να οδηγείται στο οριστικό τέλος της. Οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες, ιδιαίτερα η Οθωμανική, επέτρεπαν την επιβίωση των διαφορετικών εθνικών και θρησκευτικών κοινοτήτων ή μιλέτ. Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ το 1864 με το νέο Σύνταγμα στην Ελλάδα αγνοούνταν πανηγυρικά ο ρόλος των κοινοτήτων, την ίδια στιγμή, το 1865 το Οθωμανικό Σύνταγμα αναβάθμιζε το ρόλο των νομαρχιών, ενώ οι κοινότητες συνέχιζαν να παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην εκπαίδευση, την κοινωνική πρόνοια, τη θρησκεία κ.λπ. που το κεντρικό κράτος εγκατέλειπε στα χέρια των κοινοτήτων. Αντίθετα τα νέα εθνικά κράτη συγκροτήθηκαν ακριβώς επί τη βάσει της συντριβής των κοινοτήτων, εξέλιξη που για έναν λαό “κοινοτικό”, όπως οι Έλληνες, υπήρξε καθοριστικό. Η συρρίκνωση του ελληνισμού υπήρξε ταυτόσημη με την κατάρρευση των κοινοτήτων και του αντίστοιχου ήθους.

Έτσι, στο εσωτερικό του ελλαδικού κράτους ο συγκεντρωτισμός και έξω από αυτό ή συρρίκνωση του ελληνισμού, θα συμβάλλουν, μέχρι τις μέρες μας, στην υποχώρηση του παραδοσιακού κοινοτισμού.

Από πρώτοι… έσχατοι

Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια παράδοξη, από πρώτη άποψη εικόνα. Ένας λαός κατ’ εξοχήν κοινοτικός, όπως ο ελληνικός, εισάγοντας το δυτικό –ευρωπαϊκό– συγκεντρωτικό πρότυπο διακυβέρνησης, που στηρίζεται στο κοινοβουλευτικό ατομοκρατικό σύστημα δημοκρατίας, διαθέτει τους ασθενέστερους κοινοτικούς θεσμούς από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, όπως και από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου!

Σε ότι αφορά στις ευρωπαϊκές χώρες, ο βαθμός του συγκεντρωτισμού είναι μικρότερος: Το Παρίσι και το Λονδίνο φθάνουν μόλις το 20% του συνολικού πληθυσμού Γαλλίας και Αγγλίας˙ η περιφερειακή οργάνωση του κράτους εδραία – από τα γερμανικά και ισπανικά ομόσπονδα κράτη έως τις ιταλικές περιφέρειες˙ και οι κοινοτικοί θεσμοί κάθε είδους ασύγκριτα ισχυρότεροι – από τις δημοτικές επιχειρήσεις έως τους πανίσχυρους σκανδιναβικούς και ελβετικούς συνεταιρισμούς και τις εναλλακτικές επιχειρήσεις της Γερμανίας και τις οικολογικές οργανώσεις με τα εκατομμύρια μέλη της Βρετανίας. Και αυτό διότι οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες των υπόλοιπων ευρωπαϊκών λαών, όπου οι παραδοσιακές κοινότητες συρρικνώθηκαν πολύ ενωρίτερα από την Ελλάδα, –ήδη από την εποχή του διαφωτισμού– αποκρυσταλλώθηκαν σε νέα κοινοτικά ή κοινοτιστικά μορφώματα που αντιστρατεύονται την ισοπεδωτική λογική του κεφαλαίου.

Στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, το παλιό κοινοτικό πνεύμα είναι ακόμα πολύ ισχυρότερο, διότι η αποσύνθεση που έχει υποστεί από τη λογική του κεφαλαίου μικρότερης κλίμακας και έκτασης απ’ ότι στην Ελλάδα. Ο μουσουλμανικός κόσμος διέπεται από ένα πανίσχυρο κοινοτιστικό ήθος θρησκευτικού χαρακτήρα που διατηρεί τη συνοχή της κοινωνίας και αντιτάσσει την κοινοτική θρησκευτική αλληλεγγύη στις δυτικές αξίες (βλέπε τα δίκτυα αλληλεγγύης της “Χαμάς”, τις ισλαμικές τράπεζες, το Ιράν, την εφαρμογή του “ζακάτ” στο Ιραν, κλπ). Στη Λατινική Αμερικήσυνδυάζονται οι παλιές κοινοτικές αρχές των ινδιάνικων κοινοτήτων με τη “θεολογία της απελευθέρωσης”, τις ευαγγελικές και προτεσταντικές αιρέσεις και τα σύγχρονα επαναστατικά κινήματα (χαρακτηριστικές περιπτώσεις τα κινήματα των Ινδιάνων Ζαπατίστας, η ιδεολογία του Τσάβες στη Βενεζουέλα, του Κόμματος Εργασίας στη Βραζιλία). Στην Ινδία και τη Νοτιοανατολική Ασία –Μπάγκλα Ντες, Μαλαισία, Ινδονησία, Σρι Λάνκα– η αγροτική κοινότητα είναι πανίσχυρη ακόμα και έχουν δημιουργηθεί ρωμαλέα κινήματα για την υποστήριξη των κοινοτήτων –η Γκράνμεν Μανκ στο Μπάγκλα Ντες που δανείζει και υποστηρίζει εκατομμύρια φτωχούς αγρότες είναι μόνο ένα παραδειγμα. Η μαύρη Αφρική εξακολουθεί να ζει ακόμα εν πολλοίς σε μια κοινοτική μορφή στο υπόβαθρο της οποίας αναπτύσσονται νέες μορφές κοινοτικής αλληλεγγύης.

Το ελληνικό παράδοξο

Η Ελλάδα –και ίσως το σύνολο του “ορθόδοξου ευρωπαϊκού χώρου”– αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση και ένα “μυστήριο” για την παραδοσιακή κοινωνιολογική σκέψη. Η καταστροφή του κοινοτικού ήθους δεν θα πραγματοποιηθεί μέσα από την άμεση ξένη κατάκτηση και αποικισμό –αντίθετα την εποχή της ξένης κατάκτησης θα ανθίσουν οι κοινότητες–, αλλά μέσα από την εθελούσια προσχώρηση των ελίτ και των “λογίων” του ελληνικού κράτους στο δυτικό υπόδειγμα. Ο ελληνικός κοινοτισμός θα καταρρεύσει όταν το ελληνικό έθνος θα αντιπαρατεθεί με την ανάγκη δημιουργίας ευρύτερων συσσωματώσεων, είτε στους αρχαίους χρόνους, είτε –κατ’ εξοχήν και παραδειγματικά– μετά την επανάσταση του 1821. Το κοινοτικό πνεύμα θαεκφυλίζεται σε πνεύμα διάσπασης, αντιπαράθεσης και εμφυλίου, ενώ ο συγκεντρωτικός δεσποτισμός της βαυαροκρατίας και γενικότερα του νεωτερικού έθνους-κράτους θα εμφανίζεται ως το μόνο αντίδοτο στις “διαλυτικές” εκφάνσεις του εκφυλισμού του κοινοτικού πνεύματος. Η Αθηναϊκή ομοσπονδία θα μεταβληθεί σε Αθηναϊκή τυραννία στην αρχαία Ελλάδα, ενώ η καποδιστριακή απόπειρα ενός συγκερασμού εθνικού κράτους και κοινότητας θα αποδειχτεί βραχύβια και θα λήξει τραγικά μέσα από την δολοφονία του κυβερνήτη. Εν τέλει θα επιβληθεί ένα μοντέλο συγκεντρωτικού κράτους που θα βρίσκεται στον αντίποδα της κοινοτικής οργάνωσης, και το οποίο σταδιακώς θα συρρικνώσει τις δυνάμεις του ελληνισμού, παρόλο που το έθνος-κράτος θα εμφανίζεται ταυτόχρονα ως η μόνη καταφυγή για τη διάσωση του, σε έναν κόσμο που θα κυριαρχείται από τα έθνη κράτη και θα αποκλείει την κοινοτική μορφή οργάνωσης.

Η εποχή των εθνών-κρατών, στον 19ο και κατ’ εξοχήν τον 20ό αιώνα, θα συνοδευτεί με την κυριολεκτική κατάρρευση του κοινοτικού ήθους και –πράγμα ταυτόσημο– της ισχύος και της επιρροής του ελληνισμού. Αυτή η συρρίκνωση θα συμβάλει αποφασιστικά και στην μεταβολή του κοινοτικού ήθους σε έναν διεστραμμένοοικογενειοκρατικό ατομισμό, ως υποκατάστατου του κοινοτικού ήθους. Το κοινοτικό ήθος θα υποστραφεί σε τετράστενη οικογενειοκρατία. Εδώ θα πρέπει να αναζητήσουμε και την αδυναμία της συγκρότησης ενός σύγχρονου κοινωνικού και συλλογικού ήθους στην Ελλάδα. Το συλλογικό, στη δική μας παράδοση είναι κοινοτικό και κοινοτιστικό και μόνο μια “ομοσπονδιακού” τύπου δομή θα επέτρεπε την μετεξέλιξή του. Η αποκλειστική δυνατότητα για την ομαλή μετεξέλιξη του ελληνικού ήθους ήταν μόνο μια ομοσπονδιακή μετεξέλιξη του κοινοτισμού, τέτοια που φάνηκε να διαγράφεται στα πρώτα χρόνια της επανάστασης του ’21 ή σε μικρότερη κλίμακα στην “Ελεύθερη Ελλάδα” στη διάρκεια της Αντίστασης ενάντια στους Γερμανούς. Το συγκεντρωτικό πρότυπο που επιβλήθηκε μετά το 1832 μαζί με το κοινοτικό πνεύμακατέπνιξε και κάθε δυνατότητα για τη συγκρότηση ενός ελληνικού συλλογικού ήθους. Αντ’ αυτού επιχειρήθηκε να επιβληθεί βιαίως μια δυτικού τύπου συλλογικότητα –ταύτιση με το κράτος– η οποία παρήγαγε ένα υποκείμενο που αδυνατεί να αναχθεί στο γενικό συμφέρον, μια και αυτό εμφανίζεται ως ένα ξενόφερτο και επιβεβλημένο κράτος και εγκλωβίζεται σε μια οικογενειοκρατική ατομικότητα, υποκατάστατο και εκφυλισμένη μορφή της παλιάς κοινοτικής ατομικότητας.

Και όμως η “εκσυγχρονιστική” θεωρία και πρακτική όχι απλώς δεν διδάσκεται από την αποτυχία διακόσιων χρόνων κρατοκεντρικού “εκσυγχρονισμού”, αλλά αντίθετα, ακόμα και σήμερα, επιχειρεί να μας πείσει για την ανάγκη παραπέρα “εμβάθυνσης” στο δρόμο του “εκσυγχρονισμού” ώστε να συγκροτηθεί μια “μοντέρνα” ατομικότητα. Ο Στέλιος Ράμφος, στον Καημό του ενός και τα άλλα του πονήματα, κατακεραυνώνει τον οικογενειοκρατικό ατομισμό των ελλήνων και μας καλεί “επί τέλους” να ενστερνιστούμε το δυτικό πρότυπο της εξατομίκευσης, η οποία δεν είναι οικογενειοκρατική αλλά μοναδοκρατική! Και αυτό, τη στιγμή που το δυτικό πρότυπο καταρρέει στην ίδια τη Δύση και η εισβολή του στην Ελλάδα τείνει να εκθεμελιώσει και τα τελευταία υπολείμματα του παλιού συλλογικού πνεύματος, το οποίο για να διασωθεί καταφεύγει στο οικογενειακό σύστημα και την Πα­ρά­δο­ση –εθνική, πολιτιστική και θρησκευτική. Και όμως ο ηροστράτειος εκσυγχρονισμός κανοναρχεί καθημερινά “θάνατος στην παράδοση” για να γίνουμε επιτέλους δυτικοί, χωρίς να υποπτεύεται πως χάνοντας τη δική μας παράδοση δεν γινόμαστε δυτικοί ούτε ενστερνιζόμαστε τη δυτική μορφή της εξατομίκευσης, αλλά αντίθετα μεταβαλλόμαστε σε παρίες και μπαίγνια της Δύσης. Μέσα σε έναν αιώνα από τους “πρώτους στην Ανατολή” γίναμε οι “έσχατοι της Δύσεως”.

Από την κατακλείδα αναγνώστη στην «Εφ.Συν.», χθες: «Δεν θα ξαναπάω να δω τον Σαββόπουλο. Τον γλυκανάλατο, αστό, μουσικό των μεγαλοεπιχειρηματιών». Σπάραγμα από επιστολή αναγνώστριας (11/7/2013): «Ήταν αφοπλιστική η επιμονή της οικογένειας και έτσι δέχτηκα την πρόσκληση», δήλωσε ο αγαπητός Μαχαιρίτσας. Και το σχόλιό της: «Το μόνο σίγουρο είναι ότι ήταν αφοπλιστική μάλλον η αμοιβή για να δώσει το μουσικό στίγμα του σ” αυτό το πάρτι της ανθρώπινης ματαιοδοξίας». Πάντα καίριοι οι αναγνώστες. Σε ό,τι αφορά τον Σαββόπουλο έχουν γραφεί πολλά, θετικά και αρνητικά. Το μόνο που θυμάμαι είναι η έκφραση της αγαπημένης φιλολόγου, όταν τον υπερασπιζόμουν με μανία πριν από τριάντα χρόνια: Σαχλαμαράκιας είναι, μου έλεγε, και με παρότρυνε να ασχοληθώ με αυτούς που πονούσαν την Αριστερά, τον Μπερτολούτσι λόγου χάριν. Πού να ακούσω εγώ (όπως και κάθε νέος, που νομίζει ότι τα ξέρει όλα…). Δεν συμμερίζομαι τον χαρακτηρισμό της, αλλά δεν μου είναι και τόσο ξένος, πλέον, στο κοσμοείδωλό μου (όποιο κι αν είναι αυτό).

Το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στους τραγουδοποιούς που κομπάζουν για την αντιεξουσιαστική – εναλλακτική τους, τάχα, στάση και συμπεριφορά στον χώρο δημιουργίας τους, εν προκειμένω στους Μαχαιρίτσα, Σταρόβα, Στόκα, που τραγούδησαν για τους εφοπλιστές την ώρα που οι κύριοι αυτοί εφοπλιστές είχαν επιβάλει καθεστώς τρομοκρατίας στο νησάκι της Σχοινούσας, απαγορεύοντας την κίνηση ανθρώπων και οχημάτων προκειμένου να μην εμποδιστεί η κίνηση των καλεσμένων στον γάμο βλασταριών τους. Πώς ανέχτηκαν οι μουσικοί της αμφισβήτησης τη φασιστική συμπεριφορά των κολαούζων των εφοπλιστών;

Αλλά το ερώτημα πρέπει να τεθεί ως εξής: Ξέφυγαν ποτέ τους από τις Σειρήνες της καπιταλιστικής επιτυχίας, του πλουτισμού εις βάρος άλλων, της καθιέρωσής τους ως περσόνων και μόνον της συμπαθητικής τηλοψίας;

Το ερώτημα, βεβαίως, αφορά όλους εκείνους οι οποίοι διακονούν δήθεν τον λόγο και την τέχνη, και μάλιστα την πρώτιστη μορφή αυτών, τη μουσική. Είναι δικαίωμά τους να τραγουδάνε για το κεφάλαιο και την ανήθικη στάση όσων υπηρετούν τούτο το κεφάλαιο· είναι ελεύθεροι να επιλέγουν πώς θα κάνουν καμιά αρπαχτή, να τα «κονομήσουν», εντάξει, ας μη βγαίνουν όμως στην αγορά και να καταγγέλλουν τα μνημόνια και την κυβερνητική αυθαιρεσία και καταστολή όταν το είναι τους βρίσκεται σε ευνοϊκή θέση στην άσκηση κυβερνητικής πολιτικής.

Δισέλιδες συνεντεύξεις στις εφημερίδες, και στα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις, προσκλήσεις από δήμους για «αρπαχτές» εμφανίσεις εντός θέρους, αναγνώριση από συμπλεγματικούς νεαρούς δημοσιογράφους, που δεν ξέρουν τι τους γίνεται, ε, πώς να μην καβαλήσουν καλάμι; Αλλά το έργο τους υποτίθεται δεν έχει σχέση με καλάμια.

Τότε, τι; Τίποτε. Απλώς, αυτοί είναι. Βολεψάκηδες, ολίγιστοι καίτοι ταλαντούχοι. Αλλά, άλλο πράγμα το ταλέντο και άλλο η κοινωνική συνείδηση. Βεβαίως, θα “πρεπε να ντρέπονται. Αλλά ποιος ξέρει, πλέον, τι σημαίνει αιδώς, τι σημαίνει έρως, τι σημαίνει αξιοπρέπεια.

gstamatopoulos@efsyn.gr