δημοσιεύτηκε στο περιοδικό MANIFESTO, στον “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟ ΚΟΣΜΟ” και αναδημοσιεύεται από κει στη “ΣΧΕΔΙΑ ΣΤ ΑΝΟΙΧΤΑ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ”
Το φάντασμα της ιδιωτικοποίησης του νερού και το φάσμα της μεγάλης μας άγνοιας
Αφιερωμένο στο Σταύρο Κούβαρη, φίλο, αδελφό και σύντροφο, από το Γαλατά Τροιζηνίας που έφυγε απότομα τον Αύγουστο του παρόντος χρόνου. Ο Σταύρος, με οδηγό τη δημιουργό αφέλεια του Καλού, είχε την αλληλεγγύη, τη φιλοσοφία, την ιστορία και την τέχνη όχι σαν κοινωνικό παράδειγμα αλλά σαν στάση ζωής. Ένας σπάνιος βιοπαλαιστής της καθημερινότητας, με το τζαμάδικό του να θυμίζει ενίοτε σχολή διαλόγου, τεκμηρίωσης και περισυλλογής για το Σεφέρη, για τα βουνά της Πελοποννήσου, για τις αρχαιότητες και το Βυζάντιο, για τον ελληνισμό και το όραμα για δικαιοσύνη και ελευθερία. Κι από την άλλη, να τρέξει παντού, για όλα: για τον άνθρωπο. Και πάνω απ’ όλα μην γνωρίζοντας για αυτό που έκανε: τη διαφορά στον κόσμο μας.
Η «λιγοστή» «παραγωγή» του Η2Ο και η κατασκευή σπανιότητας
Η -στην καλύτερη των περιπτώσεων- αντίσταση στην επικείμενη, εν Ελλάδι, ιδιωτικοποίηση του νερού, αποτέλεσμα της οποίας μπορεί να είναι η αναίρεση μιας τέτοιας απόφασης όπως συνέβη πρόσφατα μέσω δημοψηφίσματος στην Ιταλία, δεν μπορεί να αλλάξει σε καμιά περίπτωση ούτε να δρομολογήσει αλλιώς την υπόθεση της διαχείρισης του νερού. Η ιδιωτικοποίηση δεν είναι παρά μια σταγόνα στο ποτήρι που ξεχειλίζει. Ή αλλιώς στο ποτήρι που αδειάζει.
Το νερό, από τότε που έπαυε να είναι αντικείμενο διαχείρισης της κοινότητας, υπόθεση προσευχής και λιτανείας στις κρίσιμες περιόδους ανομβρίας, περνούσε στα χέρια της μεγάλης θεάς Ανάπτυξης και των ιερέων-επενδυτών της στο ναό του Κέρδους. Για να μπορέσουμε όμως να περάσουμε στην κατάσταση μιας πρώιμης διαχείρισης από το κεφάλαιο έπρεπε να εφευρεθεί η σπανιότητα του νερού στο πλαίσιο μιας εν γένει προβληματοποίησής του. Ήδη από τη δεκαετία του ‘90 αρχίσαμε να μαθαίνουμε ότι δεν έχουμε αρκετό νερό, αφού από το 70% της υδρογείου που κάποιος πραγματοποιήσει το λάθος να μας το δώσει το περισσότερο σε θάλασσα, μόνο το 2% είναι πόσιμο κι απ’ αυτό πρόσβαση μπορούμε να έχουμε μόνο στο 0,5%. Τι κρίμα που διαλέξαμε λάθος πλανήτη. Ποσώ δε μάλλον οι άνθρωποι από την Αφρική με τους εκατομμύρια διψασμένους όπως μας πληροφορούν οι φιλάνθρωπες ΜΚΟ, που διάλεξαν μια, ακόμα, πιο λάθος ήπειρο.
Αλήθεια τι μπορεί να σημαίνει, όμως, ότι 50-60.000 κυβικά χιλιόμετρα περίπου, είναι το νερό των κατακρημνίσεων, μια άλλη λέξη για τις βροχές; Τι μπορεί να σημαίνει ότι τα νέα σύνορα που μπήκαν από τους αποικιοκράτες, απαγορεύουν τις μετακινήσεις πληθυσμών σε περιόδους ξηρασίας; Τι μπορεί να σημαίνει ότι το νερό της Αφρικής μολύνεται από την εξόρυξη, τη βιομηχανία και την πετροχημική διαδικασία που είναι μακριά και πέρα από την πόρτα μας; Ερωτήματα που έτσι κι αλλιώς έχουν εξοριστεί μαζί με την Αλήθεια και τη Νοημοσύνη.
Ας δούμε το τι σήμαινε το έδαφος με τους υδροφόρους το ορίζοντες, το νερό των θαλασσών, των λιμνών και των ποταμών μέχρι και πριν 20-30 χρόνια. Για τη βιομηχανία, την πετροχημική επιχείρηση, για την εκβιομηχανισμένη γεωργία της «πράσινης ανάπτυξης» της Κοινωνίας των Εθνών, το νερό δεν ήταν παρά το απαραίτητο στοιχείο για την παραγωγή. 150 τόνοι νερό για ένα αυτοκίνητο, 40 λίτρα νερό για ένα τσιπάκι και τα 2/3, διεθνώς, των αποθεμάτων νερού για την αγροτική παραγωγή των μονοκαλλιεργειών του ρυζιού, του σταριού, του βαμβακιού και του καλαμποκιού. Νερό που επιστρέφει μολυσμένο. Ιδού λοιπόν η μόλυνση όχι ως ατύχημα αλλά ως «κεντρική καπιταλιστική λειτουργία», όπως τονίζουν οι συγγραφείς της μπροσούρας «Νερό υπό πίεση» από τις εκδόσεις Αντισχολείο.
Αν ψηλαφίσουμε και την πραγματικότητα των μεγάλων φραγμάτων που πραγματοποιήθηκαν στη Δύση και στον Τρίτο Κόσμο κατόπιν της ίδιας διεθνούς επιταγής με τα εκατομμύρια φραγματικών προσφύγων, με τις καταστροφές από τις «παράπλευρες» ζημιές, με την καταστροφή των τοπικών οικονομιών, με τη συγκράτηση της γόνιμης λάσπης στους πυθμένες των φραγμάτων, με τις νέες υποχρεωτικές καλλιέργειες για την παραγωγή χαρτιού (για να μπορεί η θεία μου να γράφει αέναα στη Δύση για τις ερωτικές περιπέτειές της σε βιβλία), τότε μιλάμε για μια άνευ προηγουμένου καταστροφή. Αυτά αφηγείται η Βαντάνα Σίβα στο βιβλίο της «Πόλεμοι για το νερό από τις εκδόσεις Εξάρχεια. Εξ άλλου, η τουριστική ραστώνη στις πρώην παράλιες αγροτικές περιοχές επιβάλλει ένα πρότυπο αστικής σπατάλης σε μη αστικές περιοχές. Τι άλλο θα μπορούσε κανείς να υποθέσει όταν στην κορύφωση μιας τρίχρονης ξηρασίας, το 1998, στην Κύπρο, η κυβέρνηση έκοψε την παροχή νερού κατά 50% στους αγρότες εξασφαλίζοντας τις ανάγκες σε ύδρευση, 2 εκατομμυρίων τουριστών; Ή πώς μπορούμε να ζήσουμε στην ολοένα και διευρυμένη γεωγραφικά και κοινωνικά, αστικοποίηση, όταν χρειαζόμαστε απίστευτες ποσότητες νερού για να πλησιάσουμε τα πρότυπα ενός νέου υγιεινισμού και της λατρείας του εγώ, στις σύγχρονες μητροπόλεις;
Για τα πλυντήρια, για το γρασίδι και τα καλλωπιστικά, για το καζανάκι, για τις πισίνες των μεσοαστικών στρωμάτων, για το πλύσιμο του αυτοκινήτου, για το σώμα που πρέπει να αφρίζει στους λουτήρες; Το ερώτημα είναι το αν το νερό λιγοστεύει. Όχι. Επιστρέφει ως πλημμύρα ή ως θεομηνία εν όψει των σύγχρονων κλιματικών αλλαγών σε μια εποχή που η αστικοποίηση το σιχτιρίζει προς τη θάλασσα. Για τις πόλεις τα όμβρια ύδατα είναι το ένα και το αυτό με τα πάσης φύσεως λύματα, ενώ για την ύπαιθρο ένα άχρηστο νερό που παρασέρνει τόνους γόνιμο έδαφος από τις πυρκαγιές κι από την εγκατάλειψη των καλλιεργειών στις αναβαθμίδες. Τι αξία μπορεί να έχει σε μια γη που γίνεται οικοδομήσιμη; Γιατί να συγκρατήσουμε το νερό σε σουβάλες, σε στέρνες, σε μικρά φράγματα ανάσχεσης; Αφού έρχεται ήδη στις βρύσες μας. Το πρόβλημα παραμένει η τιμή. Και η ποιότητα. Και η ποσότητα. Κι αυτά παραμένουν οι μεγαλύτερες αυταπάτες στη δημόσια συζήτηση για το νερό. Διότι –στην καλύτερη των περιπτώσεων- μας κατατάσσουν στην πλευρά των απαιτητικών καταναλωτών.
Η ιδιωτικοποίηση των δικτύων, το εμφιαλωμένο και το «εικονικό νερό», ως φάρμακα με παρενέργειες
Η κατάρρευση και γήρανση του δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης των πόλεων, η μόλυνση των νερών από τη βιομηχανία και την εκβιομηχανισμένη γεωργία και τα φράγματα, ο παρασιτικός τουρισμός και η νέα αποκάλυψη δισεκατομμυρίων κέντρων του σύμπαντος που κουβαλούν ένα πεπερασμένο σαρκίο, ήταν και η ενοποιός αφορμή για την εμπορευματοποίηση του απόλυτου αγαθού. Ενός αγαθού που δεν μπορεί να παραχθεί. Του νερού. Μιας «νέας ηπείρου» προς ανακάλυψη δίπλα σ’ αυτές του ήλιου, του αέρα και των ζωικών κυττάρων του ανθρώπινου σώματος, όπως τονίζουν οι συγγραφείς στο «Νερό υπό πίεση». Εδώ και μια τριακονταετία, το παγκόσμιο εργοστάσιο νερού χτίζει μέσω της ιδιωτικοποίησης στα θεμέλιά του, ολόκληρες κοινωνίες μαζί με το νερό τους.
Από κει ξεκινάει ταυτοχρόνως και η εκτίναξη στα ύψη της κατανάλωσης εμφιαλωμένου νερού. Αποφασιστικό επιχείρημα είναι η υγιεινή που έχει ως αποτέλεσμα το διαχωρισμό πόσιμου και νερού για τη λάτρα. Ο Τρίτος Κόσμος είναι το αποτελεσματικό πεδίο εφαρμογής της νέας τάξης νερού. Από αυτόν ξεκινάει, μαζί με όλες τις κρυπτορατσιστικές θεωρήσεις για τους Αφρικανούς που «δεν διαχειρίζονται σωστά» το νερό ή απλά, είναι «άτυχοι». Νούμερα σε διαφημιστικά σποτ των ανθρωπιστικών αποστολών, ντοκιμαντέρ με την απελπισία των αποξηραμένων περιοχών είναι οι πρώτες επισημάνσεις του καθεστώτος διαρκούς απειλής. Οι ιδιωτικές εταιρίες με προεξάρχουσες αυτές της Γαλλίας (οι οποίες καλύπτουν μια πρώιμη ιδιωτικοποίηση από τα μέσα του 19ου αιώνα) μαζί με αυτές από τις ΗΠΑ και την Αγγλία, αναλαμβάνουν σε συνεργασία με το κράτος τη διαχείριση του νερού σε πόλεις της Δύσης και του Νότου. Τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά:
1)Νέες εργασιακές σχέσεις με πτώση των μισθών και απολύσεις προσωπικού αν προστεθεί και το δώρο κάποιων μετοχών σε ημετέρους παρατρεχάμενους.
2)Κατακόρυφη αύξηση της τιμής του νερού από 100% έως 200% αντίστοιχα με τα κέρδη που ήταν από 400% έως 600%. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Βολιβία στην οποία οι καταναλωτές ύδατος πλήρωναν το 1/3 του εισοδήματός τους για το νερό.
3)Πάγωμα των επενδύσεων στις υποδομές αφού οι νέοι κάτοχοι του νερού αρνούνταν να επενδύσουν ως όφειλαν για την ανασυγκρότηση των δικτύων. Ένα 5% ως στάχτη στα μάτια, στην καλύτερη των περιπτώσεων, δικαιολογούσε τις επιλογές των Δήμων και των κυβερνήσεων για τη σύναψη του συμβολαίου.
4)Σύνδεση των τιμών με σκληρό νόμισμα με τη ρύθμιση των τιμών να «σέβεται» τις διακυμάνσεις του δολαρίου κι όχι του τοπικού ή εθνικού νομίσματος. Η περίπτωση της Αργεντινής είναι και η πιο τρανή: ενώ κατέρρεε το πέσος, η τιμή του νερού ανέβαινε με βάση το δολάριο.
5)Αποικιακές συμφωνίες εταιριών με τις «πρώην» αποικίες της έδρας τους είναι μια άλλη παράμετρος για τη σύνταξη των δανειακών όρων. Με τις πλάτες της παλιάς αποικιακής αίγλης και με τα χαρτονομίσματα του δανείου να κουνιούνται στη μύτη των κυβερνητικών προσώπων στις αποικίες, σύναπταν συμφωνίες ιδιωτικοποίησης του νερού. Με όρους απαγόρευσης ακόμα και συλλογής βρόχινου νερού ή ελεύθερης λήψης από το ποτάμι.
6)Επιδείνωση των συνθηκών υγιεινής. Με ανύπαρκτη συντήρηση των δικτύων και έλλειψη επενδύσεων στις υποδομές, το νερό κατάντησε σε περιπτώσεις επικίνδυνο. Θάνατοι και αρρώστιες από δυσεντερία στην πολιτισμένη Δύση, ενώ στην Αφρική εμφανίστηκε η μεγαλύτερη επιδημία χολέρας. Μόνο στον πρωτοκοσμικό Καναδά η κυβέρνηση μετά την αποκάλυψη ότι το 1/3 του νερού είναι μολυσμένο από κολοβακτηρίδια, αφαίρεσε τον συγκεκριμένο έλεγχο και την επόμενη χρονιά κατάργησε το πρόγραμμα ελέγχου, ενώ στην Ατλάντα της πρωτοκοσμικής Αμερικής εκδόθηκαν, το 2002, 5 επείγουσες προειδοποιήσεις για βρασμό νερού.
7)Διάλυση των παλιών τρόπων συγκράτησης και διαχείρισης του νερού.
Γενικά όπου εφαρμόστηκε η ιδιωτικοποίηση εγκαταστάθηκε ο υδρομετρητής και εκδόθηκαν μετοχές για τους φίλους της εταιρίας. Παράλληλα η χρήση του εμφιαλωμένου νερού καθιερώθηκε ως ένα σύμβολο υγιεινής ζωής και αποφυγής ασθενειών. Ένα πλασέμπο-νερό, δια πάσα νόσον και μαλακίαν. Έτσι, σαν έτοιμες από καιρό, πολυεθνικές εταιρίες, δίπλα σ’ αυτές της ιδιωτικοποίησης των δικτύων, με κάθε είδους νερό (από μεταλλικό μέχρι το καθαρισμένο από το αστικό δίκτυο) μπήκαν στο χορό των λύσεων. Τελευταίο εφεύρημα αποτελεί η επικείμενη πληρωμή του «εικονικού νερού»: η έξτρα πληρωμή του αποτυπώματος νερού που χρειάστηκε για να παραχθεί κάθε προϊόν. «Μόνο όταν το πληρώνεις το εκτιμάς»! Έτσι δεν αναφωνούν εν χορώ οι εγκέφαλοι ρυπαρογράφοι των διάφορων Εκόνομιστ;
Η αστικοποίηση: κοινός παρανομαστής του προβλήματος νερού και διαχείρισης πάσης φύσεως αποβλήτων
Η αστική μεγέθυνση ως άμεση επίπτωση της βιομηχανικής, είναι η βασική αιτία της ανάληψης από το κράτος της διευθέτησης δυο σοβαρών ζητημάτων δίπλα σ’ αυτό της στέγασης για την αναπαραγωγή του τότε προλεταριάτου: της υδροδότησης και της αποχέτευσης. Της κάλυψης με το απόλυτο αγαθό για τη ζωή και της διοχέτευσης αυτής της περιττής μάζας-λυμάτων, επιβλαβούς για την υγεία. Τα λύματα των πρώιμων πόλεων της πρωτοκοσμικής Ευρώπης που δημιουργούσαν τις επιδημίες δεν θα μπορούσαν να ξεπεραστούν απλά με το τακούνι που η αστική κοκεταρία εφηύρε για να πατά η κυρία αφ’ υψηλού στα σκατά, που ήταν παντού…
Η αστική ανάπτυξη ξεκίνησε να γίνεται το πρότυπο ζωής και καθημερινότητας, ένα πρότυπο νικηφόρο απέναντι στις αγροτικές κοινωνίες που συμβόλιζαν το κακό μας παρελθόν. Και η ανάπτυξη, γενικότερα, ως κοινό φαντασιακό του καπιταλισμού αλλά και των σοσιαλιστικών θεωρήσεων για την ευημερία και την ανθρώπινη ευτυχία, σήμαινε την απεριόριστη κι ατέρμονη εκμετάλλευση της Φύσης.
Ο John Widtsoe από το τμήμα διαχείρισης υδάτινων πόρων των πρώιμων ΗΠΑ, ακολουθώντας κατά γράμμα σχεδόν τον Άνταμ Σμιθ, δηλώνει:
«Η μοίρα του ανθρώπου είναι να κατακτήσει όλη τη γη και η μοίρα της γης είναι να υποταχθεί στον άνθρωπο. Δεν μπορεί να υπάρχει καθολική κατάκτηση της γης ούτε πραγματική ικανοποίηση για την ανθρωπότητα, αν μεγάλα τμήματα της γης παραμένουν έξω από τον πλήρη έλεγχο του ανθρώπου. Μόνο όταν όλα τα μέρη της γης αναπτυχθούν με την καλύτερη υπάρχουσα γνώση και περιέλθουν σε ανθρώπινο έλεγχο, θα μπορεί πλέον ο άνθρωπος να πει ότι η γη του ανήκει…».
Για τον Μαρξ «η αστική περίοδος της ιστορίας πρέπει να δημιουργήσει την υλική βάση του καινούριου κόσμου –απ’ τη μια μεριά, την παγκόσμια επαφή, τη θεμελιωμένη στην αμοιβαία εξάρτηση των ανθρώπων και τα μέσα αυτής της επαφής κι απ’ την άλλη, την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του ανθρώπου και το μετασχηματισμό της υλικής παραγωγής σε μια επιστημονική κυριαρχία πάνω στους φυσικούς παράγοντες…».
Η κυριαρχία στη φύση από πλευράς ανθρώπινης δραστηριότητας κατοχύρωσε το άστυ ως την απόλυτη κοινωνική έκφρασή του και την αστική πολιτική και οικονομία ως την απαραίτητη λειτουργία της. Σε μια εποχή πολύπλευρης κρίσης όπου ο αστικός πληθυσμός τείνει να υπερβεί τον πληθυσμό της περιφέρειας παγκοσμίως, μπορούμε πλέον να μιλάμε για μια άνευ προηγουμένου καταστροφή. Από τις Δυτικές ακτές της Αμερικής που τεράστιοι σωλήνες διοχετεύουν απίστευτες ποσότητες νερού στην πρώην έρημο, μέχρι τον περιορισμό της λίμνης Αράλη στο μισό της μέγεθος από την σοσιαλιστική σοβιετική δημοκρατία, το νερό δεν είναι παρά ένα υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις εφαρμογές της συγκεντρωτικής οικονομίας. Από την Αλάσκα και την εκμετάλλευση του νερού των πάγων της μέχρι το νότιο άκρο της Αφρικής, το παγκόσμιο εργοστάσιο νερού υπό την καθοδήγηση των «σχολών σκέψης» είναι το απαραίτητο εμπόρευμα που οφείλει να γίνεται μονοπώλιο. Στο πλαίσιο της ολοκληρωτικής κατάκτησης των ηπείρων, οι νέες ήπειροι, το νερό, ο αέρας, ο ήλιος και το ανθρώπινο σώμα, ξεπροβάλλουν ως προκλήσεις για τους νέους κονκισταδόρους, χαρτογιακάδες, επιχειρηματίες και εκατομμύρια χρήσιμους ηλίθιους της Αγοράς. Αρκεί να συνεχιστεί ο αστικός σχεδιασμός της οικονομίας και το περίφημο αστικό-καταναλωτικό μας μοντέλο. Ένα μοντέλο βασισμένο στον τριτογενή τομέα με την πρωτογενή παραγωγή και τη δευτερογενή να γίνεται υπόθεση των τριτοκοσμικών αποικιών της Δύσης. Πάλι!
Στην «ισχυρή Ελλάδα», την εποχή του Εκσυγχρονιστάν μέχρι το Μνημόνιο
Από την ΟΥΛΕΝ την ΠΑΟΥΕΡ και την ΤΕΛΕΦΟΥΝΚΕΝ που ήταν οι προπολεμικοί ιδιωτικοί φορείς για τη διαχείριση του αστικού δικτύου ύδρευσης, της ηλεκτρικής ενέργειας και του δικτύου τηλεπικοινωνιών, αντίστοιχα, περάσαμε σταδιακά στην κρατικοποίηση της διαχείρισης: Η ΕΥΔΑΠ, η ΔΕΗ και ο ΟΤΕ αναλαμβάνουν με κρατική χρηματοδότηση να διαχειρίζονται τα αγαθά του νερού, της ενέργειας και της τηλεπικοινωνίας. Μέχρι και το ’90, δεκαετία των μεγάλων αλλαγών στην κατεύθυνση της φιλελευθεροποίησης της οικονομίας, το νερό ήταν υπόθεση της ΕΥΔΑΠ και αντίστοιχα στις μεγάλες πόλεις οι δημοτικές αρχές. Από το 90 και μετά το τέλος της δεκαετίας του ’80 με τους καύσωνες και την περιστασιακή ανομβρία, ξεκινάει η κρίση σπανιότητας του νερού και η προπαγάνδα.
Η Αφρική σε πρώτο φόντο, δίπλα στην τρομοκρατία των αριθμών και τα προπαγανδιστικά ντοκιμαντέρ. Από κείνη την εποχή το οικολογικό κίνημα πριν γίνει η χλωρή λίπανση της Αγοράς, επισημαίνει τους κινδύνους. Από κείνη την περίοδο και μετά τις δημοσιεύσεις για τα αποθέματα της λίμνης του Μαραθώνα με το γνωστό τηλεοπτικό-ραδιοφωνικό σποτ «Νερό! Δεν έχουμε αρκετό» ξεκινούν οι σχεδιασμοί για τις εκταμιεύσεις νερού από τα Βαρδούσια όπως και η υπαγωγή όλων των νερών υπό κρατική διαχείριση, το 2000. Οι δικοί μας πόλεμοι για το νερό πραγματοποιούνται σε πόλεις όπως στα Γιάννενα με την υπόθεση του Καλαμά και αργότερα στην Αραβυσσό με την υπαγωγή των νερών της στον Οργανισμό Ύδρευσης Θεσσαλονίκης ως δώρο για την τοπική βιομηχανία. Αργότερα και στη Βεγορίτιδα, ένας μικρός αλλά συμβολικός πόλεμος για το νερό λαμβάνει χώρα μεταξύ δυο όμορων χωριών. Από την άλλη αυξάνεται δραματικά η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού εφαρμόζοντας το δόγμα: άλλο η λάτρα άλλο το νερό που πίνουμε.
Εταιρίες τοπικές νοικιάζουν έναντι ευτελών ποσών από τους τότε οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, πηγές που ανήκουν στον κόσμο, ενώ σε κάθε περίπτωση αποσύρονται κατά καιρούς (μέχρι και πρόσφατα στο φημισμένο Λουτράκι) ποσότητες που είναι επικίνδυνες. Στο ίδιο πλαίσιο, η τουριστική βιομηχανία από το ‘70 δημιούργησε τοπικά εργοστάσια νερού σ’ όλη την παράλια Ελλάδα. Κοινωνίες αγροτών, κτηνοτρόφων και ψαράδων προσανατολίστηκαν σε μια από τις πιο καταστροφικές δραστηριότητες του τριτογενούς. Καταστρέφοντας ή εγκαταλείποντας τα παλιά δίκτυα συγκράτησης και διαχείρισης του νερού, οι τοπικές οικονομίες στράφηκαν στην οικοδομή και στην κάλυψη αναγκών μιας νέας απαιτητικής πελατείας. Πανάκριβη μεταφορά νερού, νέες προσθήκες στο δίκτυο, μετατροπή της γόνιμης γης σε μπετόν, ατελείωτες γεωτρήσεις με υφάλμυρο νερό, υποδομές αντιπλημμυρικές. Ο τουρισμός όχι ως κρατική επιλογή αλλά ως κίνημα από τα κάτω, που διαρκώς κέρδιζε -ον και οφ δι ρέκορντ- στα αιτήματά του να αναπτυχθεί τουριστικά και οικοδομικά. Δίπλα στην παράλια Ελλάδα η ενδοχώρα με τις περίφημες εκτροπές των ποταμών και τα μεγάλα φράγματα για ενεργειακούς και αρδευτικούς-υδρευτικούς λόγους. Μακριά και πέρα από κάθε λογική τοπικού και κοινωνικού ελέγχου, μια σειρά φραγμάτων θεμελιώνονται συνεχίζοντας τη βιομηχανία νερού για μια εκβιομηχανισμένη γεωργία όπως και για την κάλυψη των αναγκών στους νέους πληθυσμιακούς ορίζοντες των πόλεων της επαρχίας. Το αδιέξοδο συνεχίζεται…
Τομή στην υπόθεση της ιδιωτικοποίησης του νερού στην Ελλάδα είναι τα μνημόνια που πωλούν τη δημόσια διαχείριση του νερού σε εταιρίες ενώ ο διορισμός του Μπαρδή (μέχρι προσφάτως), πρώην στελέχους της με έδρα τη Γαλλία, πολυεθνικής Βεόλια στη θέση του διευθύνοντος συμβούλου της ΕΥΔΑΠ, επισημαίνει τη νέα τάξη νερού στην Ελλάδα. Η πρόσφατη πώληση των νερών της Θεσσαλονίκης στην Σουέζ και επικείμενη πώληση της ΕΥΔΑΠ είναι μόνο η αρχή. Να μην ξεχνάμε και την υποχρεωτική καταγραφή των πηγαδιών. Ο υδρομετρητής στο χωράφι σας! Η «δημοκρατία του νερού» που οραματίζεται η Βαντάνα Σίβα είναι πολύ μακριά. Κι ακόμα πιο βαθιά, θαμμένες οι θεότητες, οι νύμφες κι οι κόρες της ημετέρας παράδοσης.
Υπάρχει διέξοδος;
Ναι, υπάρχει λένε οι εταιρίες που εμπορεύονται τη ζωή μας και την υγεία μας. Αρκεί να έχεις να πληρώνεις. Αν πληρώνεις τότε θα έχεις νερό. Γιατί μόνο έτσι το εκτιμάς.
Αν προηγουμένως ξεμπερδέψαμε σχετικά εύκολα με την ιδιωτικοποίηση του νερού, δεν μπορούμε δυστυχώς να ξεμπερδέψουμε τόσο εύκολα με την «πράσινη ανάπτυξη». Την ανάπτυξη που έχει στα εφόδιά της την ενεργοβόρο βιομηχανία καλών, «οικολογικών» προθέσεων. Αν εξαιρέσουμε τις εφαρμογές του Πανεπιστημίου σχετικά με την αφαλάτωση στην Ηρακλειά, αν εξαιρέσουμε τις προσπάθειες του εργαστήριου διαχείρισης υδάτινων πόρων ΤΕΙ στην Άνδρο, τίποτε άλλο σχεδόν δεν προβλέπεται που να αφορά το νοικοκύρεμα των τόπων σε νερό. Ένα συγκεντρωτικό μοντέλο, με τον Καλλικράτη της νέας πολιτικής μας διοίκησης να γίνεται ο ιμάντας μετακύλισης χρήματος προς την Αγορά, φαίνεται να είναι ο πυλώνας της διαχείρισης των πόρων κι ενός νέου πληθυσμιακού και οικονομικού συγκεντρωτισμού. Με τις κοινότητες, οικόπεδα και αποικίες.
Από τη μεταφορά νερού με τους σωλήνες να επικάθονται στο βυθό της θάλασσας μεταφέροντας νερό στα άνυδρα τοπία του Αιγαίου, την συγκράτηση των νερών σε γιγάντια φράγματα με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις για τις τοπικές κοινωνίες, μέχρι και την μεγάλη εργολαβία των αφαλατώσεων που υποστηρίζονται αποκλειστικά από τις περίφημες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, συνθέτουν ένα απίστευτο αδιέξοδο για τη συνέχιση της ζωής. Μεγάλα εκβιαστικά διλλήματα που σχετίζονται με τη ζωή και το θάνατο για ένα απόλυτο αγαθό που δεν μπορεί να παραχθεί. Από την άλλη το αδιέξοδο είναι δυνατόν να τροφοδοτήσει τη συλλογική σκέψη στο διέξοδο της αποκεντρωμένης κοινωνίας με την μικρής κλίμακας οικονομία και την κοινοτική διευθέτηση των φυσικών πόρων. Της πραγματικής οικονομίας δηλαδή από την πραγματική κοινωνία εν γένει. Διότι από το κεντρικό ζήτημα της πολιτικής ισότητας μέχρι και τη δημοκρατία του νερού, μόνο μια νέα αποκέντρωση μπορεί να δώσει τις πραγματικές δυνατότητες στην κατεύθυνση της πρωτογενούς παραγωγής. Μια οικολογική, πολιτική και κοινωνική πρόταση που μπορεί διανθισμένη με τις ιδιαίτερες προσμίξεις της ιστορικότητας, του κλίματος και των δυνατοτήτων κάθε περιοχής να συγκροτήσει μια νέα συνεργατική πορεία της διαλυμένης κοινωνίας μας. Μόνο έτσι μπορεί να συνδεθεί το απόλυτο αγαθό που τείνει να γίνεται μονοεμπόρευμα. Από τον καταναλωτή στον άνθρωπο, επιστρέφοντας σε ένα μέλλον που η Δημιουργία υπερβαίνει την Ανάπτυξη.
Έτσι μπορούν να αποκτήσουν νόημα οι προσπάθειες ενάντια στην εμπορευματοποίηση του νερού. Σε μια αναγέννηση έντιμης παραγωγής, διάθεσης και διακίνησης. Αν δεν μας ενδιαφέρουν τα παιχνίδια περί «εναλλακτικών οικονομιών» κι ενός ρεφενέ που αφορά απελπιστικά λίγους και που απλά χαρίζουν ψευδαισθήσεις σε ιδεολόγους θαμώνες των μητροπόλεων, τότε μπορούμε ευθαρσώς να μιλάμε για την απαίτηση ενός νέου συνδικάτου ζωής που απαιτεί απ’ τον Καλλικράτη, βαποράκι του χρήματος προς τους εργολάβους, να επενδύσει για τις υποδομές των τοπικών κοινωνιών:
-Συγκράτηση των ομβρίων υδάτων με μικρά φράγματα, «τύπου» Απεράθου Νάξου
-Στήριξη των παλιών αναβαθμίδων και χτίσιμο νέων, για καλλιέργειες
-Πραγματική προστασία των δασικών και υδάτινων οικοσυστημάτων
-Ανάδειξη όλων των υπέργειων ταμιευτήρων νερού που χρησιμοποιούνταν μέχρι και πρόσφατα τα τελευταία 30 χρόνια
-Εδαφοκάλυψη σε περιοχές ευάλωτες από «φυσικές» και φυσικές καταστροφές
-Επαναχρησιμοποίηση των κοινοτικών υποδομών για την αποθήκευση και την καλύτερη δυνατή επεξεργασία των αγαθών της πρωτογενούς παραγωγής
-Κοινοτική διαχείριση των σκουπιδιών και πάσης φύσεως αποβλήτων στην κατεύθυνση ανακύκλωσης (λίπασμα, επαναχρησιμοποίηση, κλπ)
Όλα αυτά με περιορισμό/κατάργηση/απαγόρευση
– της σπάταλης πίεσης ροής των δικτύων ύδρευσης
-της πισίνας για πρακτικούς και συμβολικούς λόγους
-της παράλογης ρίψης χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων
-της χρήσης υδροβόρων καλλιεργειών
-των γεωτρήσεων που ανεξέλεγκτα φυτρώνουν σε κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο της περιφέρειας
-της απεριόριστης δόμησης και μετατροπής της αγροτικής γης σε μπετόν
-της μεγάλης μπίζνας των φραγμάτων και των ΑΠΕ καθώς και κάθε «πράσινης» λύσης από πλευράς Αγοράς
Από την άλλη στις μεγάλες και μικρές αστικές ζώνες ακόμα και κατά τη διάρκειας μιας αντίστροφης μέτρησης για μια γενναία αποκέντρωση, μπορούν να θεωρούνται πολύ σημαντικές ρυθμίσεις όπως:
-δημιουργία υποδομών σε κάθε γειτονιά για την επαναχρησιμοποίηση της μεγαλύτερης ποσότητας του νερού της λάτρας για τη λάτρα και την αστική άρδευση
-επαναχρησιμοποίηση του νερού των βιολογικών καθαρισμών
-ανάπτυξη της αστικής γεωργίας σε κάθε αδόμητο κομμάτι της πόλης, όπως και στα προάστια που ενώνονται διαμέσου της οικοδομικής ανάπτυξης. Αυτό μπορεί να σημαίνει όχι απλά δημιουργία πάρκων αναψυχής αλλά και εφαρμογών σε καλλιέργειες και σε ελαφριάς μορφής πτηνοτροφία
-εδαφοκάλυψη στα γυμνά βουνά γύρω από τις πόλεις και χτίσιμο αναβαθμίδων-μικρών φραγμάτων ανάσχεσης του βρόχινου νερού αντί για τα περίφημα «αντιπλημμυρικά» έργα που απλά στέλνουν το νερό στη θάλασσα
-διαχείριση των σκουπιδιών από τα δίκτυα γειτονιών
Όλες αυτές οι προσπάθειες δεν μπορούν παρά να συγκρουστούν και να περιορίσουν/καταργήσουν/απαγορεύσουν
-την περεταίρω οικοδομική ανάπτυξη
-την μεγάλη λαμογιά της ανακύκλωσης και των άθλιων σκουπιδότοπων (ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ) που πάνε να θεμελιωθούν για λογαριασμό των επιχειρηματικών συμφερόντων
-την τσιμεντοποίηση αδόμητων χώρων από τις συμπράξεις ιδιωτών και «δημοσίου» ή δημοτικών αρχών
Αυτά κι άλλα πολλά, σε μια προσπάθεια δημοκρατικής διευθέτησης των κοινών ζητημάτων στις πόλεις και στα χωριά μπορούν να αποδίδουν στην περίοδο που ήδη ζούμε, το αξιοπρεπώς ζειν. Το νερό, οριακό ζήτημα ζωής και θανάτου, ίσως μας επαναφέρει σε πιο απλές και ξεκάθαρες σκέψεις και λύσεις για «τούτη γης που την πατούμε». Για την πανανθρώπινη ισότητα, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, ρε γαμώτο.
Γιώργος Κυριακού
Φθινόπωρο 2012
