Στο χτεσινό μας άρθρο, που ήταν αφιερωμένο στη συζήτηση που ξεκίνησε με αφορμή τις δηλώσεις της ποιήτριας Κικής Δημουλά, ένας επισκέπτης παρουσίασε σε σχόλιο ένα βιντεάκι (θα το δούμε παρακάτω), στο οποίο ο αρχηγός της Χρυσής Αβγής, ο Ν. Μιχαλολιάκος καταφέρεται εναντίον της ποιήτριας, αρνούμενος ευθέως την ποιητική αξία της. Παρακολουθώντας το βίντεο, η πρώτη φράση που μου ήρθε στο μυαλό ήταν η γνωστή “Όταν ακούω τη λέξη κουλτούρα τραβάω το πιστόλι μου”, που είχα ακούσει να αποδίδεται άλλοτε στον Γκέμπελς, άλλοτε στον Γκέρινγκ ή στον Ρούντολφ Ες ή σε κάποιο άλλο ίνδαλμα των επιτελών της ναζιστικής συμμορίας.

Βέβαια, δεν θα την παρουσίαζα χωρίς να την τσεκάρω έστω και ακροθιγώς, δηλαδή χωρίς να κοιτάξω τουλάχιστον τη Βικιπαίδεια. Φαίνεται λοιπόν ότι η φράση στο πρωτότυπο είναι “Wenn ich Kultur höre … entsichere ich meinen Browning!”, το οποίο σημαίνει “Όταν ακούω τη λέξη κουλτούρα, απασφαλίζω το Μπράουνιγκ μου”. Στα αγγλικά θα τη βρείτε “Whenever I hear the word ‘culture’ I reach for my revolver”, παρόλο που το Μπράουνινγκ, αυστηρά μιλώντας, δεν είναι περίστροφο. Όπως είπα η φράση έχει αποδοθεί στον Γκέρινγκ και σε άλλους ναζιστές, αλλά στην πραγματικότητα ακούστηκε πρώτη φορά στο θεατρικό έργο Schlageter, του ναζιστή θεατρικού συγγραφέα Χανς Γιοστ: τη φράση τη λέει ένας ήρωας του έργου, ο Thiemann. Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε τον Απρίλιο του 1933 προς τιμή των γενεθλίων του Χίτλερ. Ωστόσο, τη φράση περί κουλτούρας την υιοθέτησε αργότερα ο Μπάλντουρ φον Σίραχ, πρόεδρος της χιτλερικής νεολαίας, και μάλιστα σε ένα ντοκιμαντέρ εμφανίζεται να την εκφωνεί και ταυτόχρονα να βγάζει το πιστόλι του -οπότε η σύνδεση της φράσης με τους ναζιστές είναι απολύτως βάσιμη.

Βέβαια, στο βιντεάκι που θα δείτε, ο αρχηγός των θαυμαστών του Χίτλερ δεν καταδικάζει συλλήβδην την ποίηση: αντιδιαστέλλει την “ακατανόητη και παρακμιακή” (αν και δεν χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη) ποίηση της Κικής Δημουλά με το έργο του Βαλαωρίτη, του Σεφέρη ή του Ελύτη. Υποστηρίζω ότι ο θαυμασμός του προς τον Σεφέρη, ας πούμε, είναι υποκριτικός, αλλά αυτό θα το κρίνετε εσείς βλέποντας το βιντεάκι. Έκανα μάλιστα τον κόπο και απομαγνητοφώνησα ένα κομμάτι, για όσους δεν αντέχουν να προσλαμβάνουν τον Αρχηγό με δύο από τις αισθήσεις τους. Το στιγμιότυπο είναι απόσπασμα από την εκπομπή “Επί του πιεστηρίου” του Κόντρα Τσάνελ, στην οποία ο κ Μιχαλολιάκος ήταν προσκεκλημένος προχτές σχεδόν επί μία ώρα (!). Οικοδεσπότης της εκπομπής ο κ. Μάκης Κουρής. Ποιοι είναι οι άλλοι δύο τσιρλίντερ του Μιχαλολιάκου δεν ξέρω, όσο κι αν φαίνεται περίεργο μπορεί να είναι συντελεστές της εκπομπής.

Μιχ:Διάβασα και τώρα τελευταία έγινε ένα θέμα με μία ποιήτρια, Κική Δημουλά, αν την έχετε υπόψη σας….

Κουρής (δεν ακούγεται καθαρά, κάτι σαν “σας έκανε μια σκληρή κριτική”)

Μιχ: …και μας έχει δει, λέει, και να σκοτώνουμε …. ποιητική αδεία, φαντασιόπληκτη (0.13)

Κουρής (διαβάζει τη δήλωση της Κικής Δημουλά περί Χ.Α: Θα ήθελα να τη σκοτώσω γιατί σκοτώνει αυτούς τους ανθρώπους).

Μιχ: Καταρχάς, έχετε διαβάσει ποτέ κανένα ποίημα της Δημουλά;

Κουρής: Δεν προλαβαίνω

Μιχ. (στρέφεται προς άλλον τσιρλίντερ): Εσείς κύριε Δαλαμάγκα; [αν συγκράτησα σωστά το όνομα]

[Γέλια ως απάντηση]

Μιχ.: Εσείς, κύριε Βιτάλη;

Βιτ.: Έχω διαβάσει (γέλια) Παλαιότερα

Μιχ.: Τι καταλάβατε;

Βιτ.: Ντάξει… Έκανε μία σοβαρή προσπάθεια, κάνει η κυρία Δημουλά, δεν είναι….

Μιχ.: Θα τη συγκρίνετε [και σταυρώνει τα χέρια αυτάρεσκα] με έναν Βαλαωρίτη; (ο.38)

Βιτ.: Εντάξει τώρα ο Βαλαωρίτης…

Μιχ.: Μ’ έναν Ελύτη; Μ’ έναν Σεφέρη;

Βιτ.: Δεν λέω, αλλά είναι μία σημαντική προσωπικότητα της σύγχρονης πνευματικής ζωής… δεν μπορούμε να τα μηδενίζουμε…

Μιχ.: Εγώ ευθέως θα το πω, ποιας σύγχρονης πνευματικής ζωής, που μαζεύονται διακόσιοι με ψειριασμένα μούσια, μπολσεβίκια και κουμούνια, και κλαίνε τη μοίρα τους; (0.57) Αυτό είναι τέχνη;

Βιτ.: Δεν είναι μπολσεβίκα η κυρία Δημουλά.

Μιχ.: Βεβαίως και δεν είναι, διότι ξέρετε πότε διορίστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος, διότι διάβασα το βιογραφικό της;

Κάποιος: Δεν το γνωρίζω.

Μιχ. (πονηρό χαμόγελο): Το 1949 παρακαλώ.

Βιτ. (πονηρό χαμόγελο): Ε, αυτό δεν το γνώριζα.

Μιχ.: Ξέρετε πότε πήρε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης; Η προοδευτική κυρία Δημουλά; (1.14)

Βιτ.: Ναι, αλλά δεν είναι το πρόβλημα αυτό

Μιχ.: Το 1972, επί 21ης Απριλίου κύριε Βιτάλη.

Βιτ, ευσεβάστως: Κύριε Πρόεδρε, δεν είναι το πρόβλημα αυτό… η κυρία Δημουλά…

Μιχ.: Όχι, δεν είναι το πρόβλημα, γιατί έχουνε μάθει να λένε όλοι ψέματα… και να λένε μισές αλήθειες.  Τους φτύνω (1.27)

Βιτ.: Κατέγραψε όμως… κατέγραψε τις εικόνες στην Κυψέλη… κατέγραψε με τον δικό της τρόπο τις εικόνες στην Κυψέλη

Μιχ.: Είπε ότι ξυλοφορτώσανε την αδερφή της, τον γαμπρό της….

Βιτ.: Αυτό λέω, την κατέγραψε… και μετά σας κάνει κριτική

Μιχ.: και μετά, όταν την κράξανε, όταν την κράξανε είπε ότι βλέπει εμάς να σκοτώνουμε… είναι μια ψεύτρα. (1.44) Λέει αρλούμπες, όπως λέει και στα ποιήματά της

Κουρής: Είστε άδικος, διότι οι πνευματικοί άνθρωποι… τους πνευματικούς ανθρώπους τους καταγγέλλει. Η ίδια λέει εδώ [διαβάζει]

Μιχ.: Ποιους πνευματικούς ανθρώπους; Δηλαδή αυτή είναι πνευματικός άνθρωπος;

Κουρής [διαβάζει απόσπασμα της δήλωσης Δημουλά στο maga.gr]: Τι είναι αυτός ο πνευματικός άνθρωπος που από έναν πάσχοντα ξέρει περισσότερα; Είναι έξυπνος; Τους αποδοκιμάζει…

Μιχ.: Έχει καταντήσει η Ελλάδα μας, η Ελλάδα των ποιητών, η Ελλάδα ενός Σεφέρη, ενός Ελύτη, ενός αν θέλετε Μανώλη Αναγνωστάκη [ακούγεται βροντή από κόκαλα που τρίζουν] να θεωρεί μεγαλύτερη ποιήτρια την Κική Δημουλά. Διαβάστε ποιήματά της

Κουρής: Δεν είπαμε αυτό…

Μιχ. [απαγγέλλει] Φύσηξε νοτιάς και αισθανόμουν σαν κρεμάστρα με τα τέτοια…. Μάθημα ρευματισμών. Μπούρδες λέει! (2.16)

Βιτ.: Μα δεν είπαμε… δεν συγκρίνουμε…

Μιχ.: Φοβάστε; Δεν έχω την ελευθερία της γνώμης μου να κρίνω;

Βιτ.: Βεβαίως. Αλλά άλλο πράγμα ο Ρίτσος, ο Βάρναλης, ο Καβάφης, άλλο η Δημουλά

Μιχ.: Αυτή λέει αρλούμπες!

Κουρής: Δεν είναι παρούσα όμως να σας απαντήσει.

Μιχ.: Τι να μου απαντήσει; Ότι δεν λέει αρλούμπες; Εγώ έχω διαβάσει τα ποιήματά της, δεν είναι ανάγκη να είναι παρούσα.

Κουρής: Ναι, αλλά δεν…. [μουρμουρίζει χωρίς να ακούγεται]

Μιχ.: Γιατί; Να είμαι ευγενής με κάποια κυρία, η οποία βραβεύτηκε επί 21ης Απριλίου με το Κρατικό Βραβείο, διορίστηκε το 49, που αν είχες τρίτο ξάδερφο αριστερό και δεν ήσουν δεξιός δεν διοριζόσουν στην Τράπεζα της Ελλάδος, και τώρα θυμήθηκε, που είναι ραμολιμέντο στα στερνά της γεράματα, και τη λένε μεγάλη ποιήτρια(2.55)…

(Κάποιος): Ε τώρα έχετε…. εντάξει…

Μιχ: να μας λέει δολοφόνους; Μα γιατί εντάξει; Αυτή με λέει δολοφόνο, λέει ότι είδε να σκοτώνουμε….

(Τσιρλίντερ): Με το ίδιο σκεπτικό θα μπορούσε να πει κάποιος…

Μιχ.: Έχει Αλτσχάιμερ η κυρία!

(Τσιρλίντερ): …ότι σε κάποιους στίχους, σε κάποια άλλα τραγούδια λένε άλλα πράγματα…

Μιχ. Ναι, αλλά είπε ότι εγώ δεν τους σκοτώνω… δηλαδή οι άλλοι να κάθονται να τους σκοτώνουνε… εντάξει ωραία…  δεν είναι το ίδιο πράγμα. Εδώ την παρουσιάζετε σαν τον πνευματικό ογκόλιθο, σαν έναν σύγχρονο Σωκράτη

(Τσιρλίντερ): Όχι, όχι.

Μιχ.: …που έβγαλε το χρησμό, και λέει ότι εμείς σκοτώνουμε. Πού το είδε η κυρία αυτή ότι σκοτώνουμε;

Κουρής: Βλέπω ότι σας έχει εκνευρίσει πολύ… πονάει[;]

Μιχ.: Δεν με έχει εκνευρίσει αυτή καθόλου. Με έχει εκνευρίσει αυτό που λέγεται σύγχρονη κουλτούρα (3.37) που είναι μια αρλούμπα, μια μπούρδα, η αμορφωσιά έχει κατακλύσει αυτή τη χώρα, καταλάβετέ το, τα παιδιά μας δεν έχουν ακούσει ούτε ένα ποίημα του Παλαμά, και ακούνε της Κικής Δημουλά και του κάθε ανύπαρκτου! Βλέπουνε τις μπούρδες του Παπακαλιάτη στην τηλεόραση και δεν ξέρουν τι-πο-τε! Του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη… του Λασκαράτου, που είναι πατριώτης σου [ο Κουρής συγκατανεύει] αυτό το βαθύ πνεύμα, δεν το ξέρει κανείς… ξέρει την Κική Δημουλά (4.06)

Κουρής: Φταίνε οι καθηγητές, οι δάσκαλοι, τα σχολεία.

Μιχ.: Φταίει η γενιά του Πολυτεχνείου

Κουρής: Φταίνε οι καθηγητές, οι δάσκαλοι…

Μιχ.: Φταίει η γενιά του Πολυτεχνείου που αφάνισε μια γενιά ολόκληρη Ελλήνων και την καταδίκασε στην αμορφωσιά και στον ανθελληνισμό. Αυτό θα το πολεμήσει η Χρυσή Αυγή!

Τελικά παραθέτω ολόκληρη τη στιχομυθία, γιατί βρίσκω ότι είναι πολύ αποκαλυπτική για τη χρυσαβγίτικη προσέγγιση στον πολιτισμό. Βρίσκω επίσης εμετική την δουλοπρεπή στάση του Κουρή και των άλλων τσιρλίντερ, που παρακολουθούν απαθείς τον προσκεκλημένο τους να βρίζει σκαιά την Κική Δημουλά και περιορίζονται σε χλιαρές διαμαρτυρίες για το θεαθήναι, όταν δεν σιγοντάρουν. Τον αφήνουν επίσης να λέει διάφορα ψέματα, χωρίς να τον διορθώνουν, όπως ας πούμε ότι κανένα ποίημα του Παλαμά δεν διδάσκεται στα σχολεία.

Επίσης, βρίσκω υποκριτική την αναφορά του Μιχαλολιάκου στον Σεφέρη και τους άλλους ποιητές -είναι γνωστό ότι οι πνευματικοί πρόγονοί του είχαν επιτεθεί βιαιότατα στον Σεφέρη, κατηγορώντας τον λίγο-πολύ με παρόμοια επιχειρήματα όπως οι τωρινοί φασίστες την Κική Δημουλά. Το θέμα αξίζει χωριστή παρουσίαση σε ειδικό άρθρο, αλλά θα πω δυο λόγια σύντομα. Τον Φεβρουάριο του 1947, ο Σεφέρης τιμήθηκε με το βραβείο Κωστή Παλαμά για το “Ημερολόγιο Καταστρώματος”. Η ακροδεξιά εφημερίδα “Ελληνικόν αίμα” ξεκίνησε αμέσως εκστρατεία λάσπης (αργότερα μπήκε στο χορό και η Εστία). Σε ένα φύλλο της, αφού παραθέσει ένα ποίημα από τη βραβευμένη συλλογή, γράφει με χιούμορ Μιχαλολιάκου: Έτσι εξηγείται το διατί ο εαμίτης και σουρρεαλίστας ποετάστρος αποκαλεί την συλλογήν του “Ημερολόγιον Καταστρώματος”. Διότι με το διάβασμά της ο αναγνώστης καταλαμβάνεται από ναυτίαν. Ω δυστυχισμένε Παλαμά, εν ονόματί σου οποία αίσχη διαπράττονται!

Και σε επόμενο φύλλο παραθέτει τον σεφερικό στίχο “κι ένας πηχτός αέρας φέρνει γύρα / σκουπίδια, καβαλίνα, μπόχα και καταλαλιά”, πράγμα που δίνει εύοσμη τροφή στον λιβελλογράφο του Αίματος: Και τώρα ερωτώμεν. Είναι για βραβείον ο ατυχής καβαλλινογράφος ή για ζουρλομανδύαν;

Βιβλία έκαιγε ο χιτλερικός υπουργός το 1933, ζουρλομανδύα ετοίμαζε ο ακροδεξιός δημοσιογράφος το 1947, Αλτσχάιμερ διαγνώνει ο χρυσαβγίτης αρχηγός σήμερα, η γραμμή είναι ευθεία και η συνέχεια αδιάσπαστη: όταν ακούνε κουλτούρα εκνευρίζονται και βγάζουν πιστόλι.

Όσο για τον στίχο της Κικής Δημουλά που κουτσά στραβά απάγγειλε ο Μιχαλολιάκος, μισό στίχο βέβαια διότι ολόκληρον είναι αδύνατον να καταφέρει, είχα περιέργεια να βρω από ποιο ποίημα είναι παρμένος, και πόσο πολύ τον στραπατσάρισε ο Αρχηγός των ελλήνων εθνικιστών όταν τον μετέφερε ως “Φύσηξε νοτιάς και αισθανόμουν σαν κρεμάστρα“, διότι ήμουν σχεδόν βέβαιος ότι δεν μπόρεσε να μεταφέρει με ακρίβεια ούτε μισό στίχο, δεν το αντέχει.

Δυστυχώς δεν έχω όλες τις συλλογές της Δημουλά, μου λείπουν μερικές από τις νεότερες, π.χ. το Ενός λεπτού μαζί. Και ο επίμαχος στίχος, έτσι ποδοπατημένος δεν βγαίνει στο γκουγκλ, όπου θα βρείτε μόνο αναφορές στο βιντεάκι αυτό, με ενθουσιώδεις τίτλους από χρυσαβγίτες που θαυμάζουν τις φιλολογικές επιδόσεις του αρχηγού τους. Ωστόσο, ο Θεός αγαπάει τον Νικοκύρη, διότι βρήκα στο Χαίρε ποτέ το απόσπασμα στο οποίο σχεδόν σίγουρα αναφέρθηκε ο αρχηγός των νεοναζιστών. Είναι άλλωστε ο μοναδικός στίχος της Δημουλά όπου συνυπάρχουν ο νοτιάς και η κρεμάστρα:

Νοτιάς. Πονούν θανάσιμα τα κόκαλα.
Εννοώ εκείνες τις ατομικές μας κρεμάστρες
να ταξιδεύει ατσαλάκωτο το σχήμα μας
πλασιέ εδώ εκεί της διάρκειάς μας.

Αυτή είναι η κατά Μιχαλολιάκον “αρλούμπα”, αυτούς τους τέσσερις στίχους προσπάθησε να διαβάσει, διότι παραπάνω δεν αντέχει, και προσπαθώντας να τους απαγγείλει, έργο τιτάνιο γι’ αυτόν, τους μπουρδούκλωσε και τους πετσόκοψε σε: “Φύσηξε νοτιάς και αισθανόμουν σαν κρεμάστρα“. Κι όμως, είχε μετά το θράσος να κομπάζει στους χειροκροτητές του ότι “έχει διαβάσει” ποιήματα της Κικής Δημουλά.

Τέσσερις στίχοι, τόση φαίνεται πως είναι η μέγιστη ανεκτή δόση ποίησης για τον φασίστα. Εμάς όμως μας αρέσει η ποίηση, κι έτσι βρίσκω ταιριαστό να κλείσω παραθέτοντας ολόκληρο το ποίημα που ανέλυσε φιλολογικά ο αρχηγός των νεοναζιστών. Έτσι θα επουλωθούν και τα τραύματα που ίσως προκάλεσε στην καλαισθησία σας ο ναζιστικός οχετός που σας ανάγκασα να διαβάσετε ή να ακούσετε προηγουμένως.

Πρόκειται για το ποίημα “Αναλαμπές της ανυπαρξίας”, από τη συλλογή “Χαίρε ποτέ” και μετά τη συγκεντρωτική έκδοση “Ποιήματα” (σελ. 387). Το μεταφέρω σε μονοτονικό αλλά διατηρώ την ορθογραφία του πρωτοτύπου:

ΑΝΑΛΑΜΠΕΣ ΤΗΣ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑΣ

Νοτιάς. Υγρός καιρός αστέγνωτος
έξω στο πέρασμά του απλωμένος μέρες.
Στάζοντας ξημερώνει
ή κλαίγοντας όπως αρέσκεται να λέει
περιαυτολογώντας το συνηθέστερο.

Κάθε πρωί το φως τα πρώην φύλλα όλα
οι σιδεριές στ’ ουρανού τα παράθυρα
μη και του φύγει η μανιακή
συνήθεια να υπάρχει
όλα σα να ‘ναι καμωμένα
από σπυριάρικο νερό.

Παλιά αυτό λεγόταν δροσοσταλίδες
πάχνη πάνω στα φύλλα όλα.Ύστερα μετονομάστηκε υγρασία.

Υγρασία. Πονούν θανάσιμα οι αρθρώσεις.
Την περισσότερη ώρα μένεις καθηλωμένος
στην κουνιστή σου μνήμη.

Τι έγινε; Έσπρωξες μονολόγους
αυτή την κλασική βαριά επίπλωση του χρόνου;
Μήπως σήκωσες γεμάτο το απροχώρητο;

Νοτιάς. Πονούν θανάσιμα τα κόκαλα.
Εννοώ εκείνες τις ατομικές μας κρεμάστρες
να ταξιδεύει ατσαλάκωτο το σχήμα μας
πλασιέ εδώ εκεί της διάρκειάς μας.

Η διάρκειά μας· έργο ανεπίγραφο
περίφημου ανώνυμου διακόπτη
τύψη επιδερμική της ανυπαρξίας
ψευδώνυμό της εύηχο πολύ αβανταδόρικο
όταν πρωτοδημοσιεύει σώματα
-μια εντελώς ατάλαντη ερασιτεχνική αιωνιότης.
Η διάρκειά μας: μειοδότης της διάρκειας.

Γι’ αυτούς τους πόνους λένε πως υπάρχει
μια πολύ θαυματουργή
σκόνη που γινόμαστε.

Δεν είναι αμέσως προσιτό, μάλιστα δεν είναι και από το είδος ποίησης που με συγκινεί εμένα προσωπικά, αλλά είναι ποίηση -και καλή ποίηση μάλιστα. Δεν απορούμε που τραβάει το πιστόλι του ο Μιχαλολιάκος.

αναδημοσίευση από το filistina

Συρία: Η Συμμαχία Ισραήλ και Τζιχαντιστών

 Το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι φαίνεται αντιφατικό. Πράγματι φαίνεται εντελώς τρελό. Κι όμως,   έχουμε πια όλα τα στοιχεία που χρειαζόμαστε για να αποδείξουμε μια defacto συμμαχία του Ισραήλ   με την Αλ Κάιντα. Ο βομβαρδισμός των προαστίων της Δαμασκού από  τα ισραηλινά τζετ – που υποτίθεται ότι έγινε  προκειμένου να αποφευχθεί ο εφοδιασμός  της Χεζμπολάχ με πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς από τη Συρία –  ακριβώς τη στιγμή που οι Σύριοι “αντάρτες” ζητούν παρέμβαση της Δύσης για λογαριασμό τους, αναδεικνύει μία από τις πιο παράξενες συμμαχίες στην ιστορία .

Παράξενη, ναι, αλλά ανεξήγητη; Καθόλου.

Η συριακή κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι  οι ισραηλινοί  ”συντόνισαν” την επίθεσή τους με τους αντάρτες, αλλά δε φαίνεται να έγινε έτσι – και είναι σε μεγάλο βαθμό άνευ σημασίας. Ναι, ένας εκπρόσωπος των ανταρτών «ευλόγησε» την ισραηλινή επίθεση, αλλά αμφιβάλλω ότι υπήρξε συνεχής επικοινωνία μεταξύ της ηγεσίας των ανταρτών και του Τελ Αβίβ.  Απλώς, διότι δεν ήταν απαραίτητο:  οι στόχοι τους  στην περιοχή αλληλοσυμπληρώνονται,  δεν είναι ταυτόσημοι. Οι εξτρεμιστές σουνίτες που αποτελούν την Αλ Κάιντα, ήταν στην πρώτη γραμμή στη μάχη κατά του Basharal-Assad, και είναι επίσης πολύ εχθρικοί προς τους μουλάδες της Τεχεράνης, τους οποίους θεωρούν αιρετικούς.  Το Ισραήλ, από την πλευρά του, έχει ξεκινήσει το δικό του “ιερό” πόλεμο κατά του Ιράν, για εντελώς διαφορετικούς λόγους, γι’ αυτό και θέλει να πέσει ο Assad – ανεξάρτητα από τα κίνητρα  οι στόχους τους συμπίπτουν. Και οι δύο θέλουν το χάος στη Συρία – οι Ισραηλινοί, προκειμένου να εξαλειφθεί ένα μακροχρόνιο αγκάθι στο πλευρό τους, αλλά και οι τζιχαντιστές,  επειδή ευδοκιμούν στα κατεστραμμένα κράτη, όπως στο Λίβανο.

Γιατί οι Ισραηλινοί βοηθούν ένα στρατό «ανταρτών»   που αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από σκληρούς τζιχαντιστές, που μισούν το Ισραήλ και υποτίθεται ότι θέλουν να το δουν να πετιέται στη θάλασσα; Για τον ίδιο λόγο που προωθήθηκε αρχικά η Χαμάς – επειδή πιστεύουν ότι εξυπηρετεί τους μακροπρόθεσμους στόχους τους. Ο λόγος που οι Ισραηλινοί  επέτρεψαν νομικό καθεστώς σε μια ομάδα (Χαμάς) που αποτελεί  έναν από τα πιο άσπονδους εχθρούς του εβραϊκού κράτους είναι απλός: να διαιρέσει την παλαιστινιακή αντίσταση και, συνεπώς, να την αποδυναμώσει. Εκείνη την εποχή, η Φατάχ, η μεγαλύτερη συνιστώσα της κοσμικής  Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), ήταν η πιο αποτελεσματική αντίσταση στην ισραηλινή κατοχή. Οι Ισραηλινοί σκέφτηκαν ότι βοηθώντας ένα ισλαμικό ανταγωνιστή θα μπορούσαν  να επιτύχουν ορισμένους επιθυμητούς στόχους: τη μείωση της επιρροής της PLO, την αποξένωση των αραβικών κυβερνήσεων από την παλαιστινιακή υπόθεση, και την περιθωριοποίηση της  Παλαιστίνης  από τη Δύση. Όλοι οι τρεις στόχοι έχουν επιτευχθεί από τότε.

Το Ισραήλ βοηθάει τους Σύριους  τζιχαντιστές για παρόμοιους λόγους: επειδή ταιριάζουν στους μακροπρόσθεσμους στόχους τους.  Για μια ματιά σε αυτούς τους στόχους  το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να μελετήσετε ένα έγγραφο του 1996 , που ετοιμάστηκε για τον Πρωθυπουργό BenjaminNetanyahu , από κορυφαίους νεοσυντηρητικούς, το οποίο προτείνει μια ριζοσπαστική νέα ισραηλινή “αμυντική” στρατηγική. Αν διαβάσετε το “ACleanBreak: ANewStrategyforSecuringtheRealm” είναι σαν να διαβάζετε  ένα χρονολόγιο των γεγονότων στη Μέση Ανατολή   τα τελευταία δέκα χρόνια. Όπως έγραψα τον Οκτώβριο του 2003, με την ευκαιρία της τριακοστής επετείου του πολέμου του YomKippur,  τη μέρα που το Ισραήλ βομβάρδισε δήθεν “στρατόπεδα τρομοκρατών” στη Συρία:

«Η εφημερίδα, με αρθρογράφους τους  Richard Perle, James Colbert, Charles Fairbanks, νεώτερος, Ντάγκλας Φέιθ, Robert Loewenberg, David Wurmser και Meyrav Wurmser, απεικόνισε τη Συρία ως το κύριο εχθρό του Ισραήλ, αλλά υποστήριξε ότι ο δρόμος  προς τη Δαμασκό έπρεπε να πρώτα να περάσει μέσα από τη Βαγδάτη: ” Το Ισραήλ μπορεί να διαμορφώσει το στρατηγικό του περιβάλλον σε συνεργασία με την Τουρκία και την Ιορδανία,  αποδυναμώνοντας ή και πισωγυρίζοντας τη Συρία.  Η προσπάθεια αυτή μπορεί να επικεντρωθεί στην άρση του Σαντάμ Χουσεΐν από την εξουσία στο Ιράκ – ένας σημαντικός  στρατηγικός  στόχος   του Ισραήλ από μόνος  του – ως μέσο για την ματαίωση των περιφερειακών φιλοδοξιών της Συρίας.  Η Ιορδανία  έχει προκαλέσει τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Συρίας πρόσφατα,  προτείνοντας την αποκατάσταση των Χασεμιτών στο Ιράκ “.»

Έτσι λοιπόν, κι ενώ πλησιάζει το  πλήρες χάος και καθώς  ο θρησκευτικός εμφύλιος διαλύει το μουσουλμανικό κόσμο, άλλος ένας πιθανός εχθρός βγαίνει εκτός συναγωνισμού.  Τώρα που το Ιράκ  αιμορραγεί στην άκρη του δρόμου, ο βασιλιάς Bibi (σ.τ.μ. Νετανιάχου) επιταχύνει στην ελεύθερη  λεωφόρο, έτοιμος να εξοντώσει δυο καινούργιους αντιπάλους.

Όπως έχω γράψει και στο παρελθόν, η Συρία είναι η δικιά μας Ισπανία   – ένας ενδιάμεσος πόλεμος που προετοιμάζει μια πολύ μεγαλύτερη σύγκρουση, με τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, την Τουρκία, την Ιορδανία, και την Αλ Κάιντα (με το πρόσχημα του «Μετώπου AlNusra”),  έναντι των Σύρων Μπαθιστών, της Χεζμπολάχ, και – στο βάθος –  του Ιράν.

Ο ρόλος του Ισραήλ, σε αυτό, είναι το κλειδί. Δεν είναι μόνο τα ισραηλινά jets  που παρέχουν κάλυψη από τον αέρα για τους τζιχαντιστές στη Συρία:  το ισραηλινό λόμπι έχει αρχίσει εδώ και καιρό να πιέζει   τις ΗΠΑ στη σύγκρουση. Και δεν τους νοιάζει πώς θα το κάνουν. Τις προάλλες, σε μια συζήτηση σχετικά με την επέμβαση στη Συρία στο NPR, ένας εκπρόσωπος της WINEP, το «συμβουλευτικό» χέρι της AIPAC, κατηγόρησε τον αντι-παρεμβατικό JoshuaLandis για «διπλή πίστη», επειδή η σύζυγός του είναι   Αλεβίτισα!  Φυσικά, το λόμπι του Ισραήλ δεν μπορεί να κατηγορηθεί για διπλή πίστη – η μία και μοναδική πίστη του είναι προς το κράτος του Ισραήλ.

Η φάρσα με τα «χημικά όπλα»  έχει πάρει την πρωτιά ξεδιάντροπου θράσους, στο μακρύ κατάλογο παρόμοιων απατών  που έχουν συσταθεί από τους αντάρτες της Συρίας και τους Δυτικούς υποστηρικτές τους,  έχουμε να δούμε ένα τέτοιο παραπλανητικό σύστημα που οδηγεί σε πόλεμο, από την εποχή του   «ουρανίου του Νίγηρα».  Τα δείγματα που πήραν οι αντάρτες ήταν θετικά στο σαρίν (σ.τ.μ. χημικό αέριο) – αλλά   αυτό δεν ήταν αρκετό για να πειστεί η «διοίκηση»;  Τα σχέδια έπρεπε να αλλάξουν και να βρεθεί λύση στο πώς να αποφασίσει ένας απρόθυμος πρόεδρος των ΗΠΑ  μια ανοικτή στρατιωτική αντιπαράθεση με το Ιράν.

Μερικά χρόνια πριν θα ήταν δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι οι Αμερικανοί δεν θα είχαν ενημερωθεί εκ των προτέρων ότι τα ισραηλινά  jets επρόκειτο να χτυπήσουν τη Δαμασκό. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τις σχέσεις μεταξύ της σημερινής  αμερικανικής κυβέρνησης και της κυβέρνησης Νετανιάχου, δε  φαίνεται καθόλου απίθανο αυτή η επίθεση να ήταν μια έκπληξη.  Η Ομάδα Πολέμου παίζει το ατού της – και θα δούμε αν ο Πρόεδρος έχει κάτι στο μανίκι του για να νικήσει.

Σε μια προσπάθεια να μείνει έξω από ένα μεγάλο μπελά, που  θα μπορούσε να γίνει και χειρότερος,  ο Λευκός Οίκος είναι ενάντια όχι μόνο στο λόμπι του Ισραήλ, την ταξιαρχία McCain και σε ισχυρά μέλη του δικού του κόμματος, αλλά πάει επίσης αντίθετα  στην εξωτερική πολιτική που κυριάρχησε στην προηγούμενη κυβέρνηση – αλλά και στη δικιά του επίσης.

Ήταν κατά τη διάρκεια της προσπάθειας του καθεστώτος Μπους να βγει ασπροπρόσωπο – διακηρύσσοντας «νίκη» στο τέλος του πολέμου με το Ιράκ – όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να παίξουν την κάρτα «Σουνίτες» και να σφυρηλατήσουν την περιφερειακή συμμαχία, για να εμποδίσουν έτσι την ιρανική κυριαρχία στην περιοχή.  Ότι αυτή η ιστορία τελείωσε με τις ΗΠΑ και την Αλ Κάιντα στην ίδια πλευρά στα χαρακώματα της Συρίας  δεν αποτελεί έκπληξη – ή άνευ προηγουμένου. Λεγεώνες του Μπιν Λάντεν πολέμησαν στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου από την πλευρά των μουσουλμάνων αδελφών τους στο Κοσσυφοπέδιο μαζί με το  ΝΑΤΟ.   Πολλοί  τζιχαντιστές σήμερα είναι βετεράνοι των εν λόγω συγκρούσεων, όπως ακριβώς είναι βετεράνοι του Αφγανιστάν, της Λιβύης και της Τσετσενίας – δηλαδή απ’ όλες τις περιοχές, όπου οι τζιχαντιστές και οι Αμερικανοί ήταν defacto σύμμαχοι. Στα Βαλκάνια  τους χρησιμοποίησαν για να εμποδίσουν την επιρροή της Ρωσίας στην Ευρώπη και στη Συρία   τους χρησιμοποιούν για να προκαλέσουν την επέμβαση στο Ιράν. Ο συγκεκριμένος Πρόεδρος αντιστέκεται – τουλάχιστον δημόσια – σε μια επέμβαση,  παραβαίνοντας την μέχρι σήμερα πορεία της αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή. Το πλοίο του κράτους των ΗΠΑ όμως, είναι ένα τεράστιο  δυσκίνητο σκάφος και δεν είναι εύκολο να αλλάξει πορεία.  Έχει μια εντελώς δικιά του δυναμική.

Ο Λευκός Οίκος  πολιορκείται – από το «ανθρωπιστικό» επεμβατικό  πλήθος των Δημοκρατικών, συμπεριλαμβανομένων, στο Κογκρέσο, των CarlLevin, RobertMenendez, andDianneFeinstein –  να «κάνει κάτι» για τη  Συρία, ενώ τα Ρεπουμπλικανικά γεράκια  που στροβιλίζονται γύρω από τον JohnMcCain,  ουρλιάζουν για μια «ζώνη  απαγόρευσης πτήσεων» και στρατιωτική βοήθεια στους αντάρτες. Κι ενώ οι πολέμαρχοι της Ουάσινγκτον σχεδιάζουν χαρούμενα έναν ακόμη πόλεμο προς όφελος του Ισραήλ, βασισμένο στις ψεύτικες “αποδείξεις” των όπλων μαζικής καταστροφής,   ο αμερικανικός λαός αντιτίθεται στη συμμετοχή των ΗΠΑ στο συριακό αδιέξοδο, αλλά κανείς δεν του  δίνει σημασία. Το κοπάδι  των ξένων ομάδων πίεσης και των βομβαρδιστών από τα laptop που κυβερνούν στην Ουάσιγκτον είναι, ως συνήθως, οι μόνες φωνές που ακούγονται.

νερό και απόβλητα στην Αίγινα: δυο προβλήματα που πρέπει να γίνουν φροντίδα

Από το κείμενο του Γιώργου Καραμπελιά, «Μετά είκοσι έτη», που γράφτηκε το 1985 και περιλαμβάνεται στο βιβλίο των Γιώργου Καραμπελιά-Δημήτρη Λιβιεράτου Ιούλης 65 (Εναλλακτικές Εκδόσεις 1985- υπό επανέκδοση), δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα για τον ρόλο της δικτατορίας της 21ης Απριλίου στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις της χώρας.

Η χούντα, παρ’ όλη τη χυδαιότητά της, δεν ήταν τελικά, ούτε αποδείχτηκε στη συνέχεια, «βλακεία», έστω και αν σήμερα πληρώνεται ακριβά από τους πρωτεργάτες της. Για το καθεστώς λειτούργησε σω­τήρια. Τα 7 1/2 χρόνια της δικτατορίας συνέτριψαν το φοβερό λαϊκό κίνημα του ‘65 που βρισκόταν σε εξέλι­ξη και όταν ήρθε η μεταπολίτευση τα πράγματα ήταν πια διαφορετικά. Μέσα από τη χούντα διαμορφώθηκε μια νέα φυσιογνωμία του ελληνικού λαού, μια φυσιο­γνωμία ατομισμού, καταναλωτισμού, μια φυσιογνω­μία «φίλαθλου». Αυτό το καταπληκτικό υποκείμενο του 1965 είχε εξαφανιστεί για πάντα. Οι οικοδόμοι του 1965, ο εργάτης-μάζα με τις επαναστατικές από­ψεις, δεν ήταν πια παρά κάποιοι «υψηλόμισθοι» κα­ταναλωτές σκυλάδικων και τα μικροϊδιοκτητικά λαϊ­κά στρώματα του 1965, που αποτελούσαν την εαμογενή μάζα, είχαν μεταβληθεί σε καλοφαγωμένους και καταναλωτικούς μικροαστούληδες. Το ίδιο και οι φοιτητές, που το 1965-67 παρουσίαζαν παρόμοια χα­ρακτηριστικά με τους ομολόγους τους της δυτικής Ευρώπης, δεν γνώρισαν μια αντίστοιχη εξέλιξη, αλ­λά, περνώντας μέσα από τις συμπληγάδες της χού­ντας και του αντιχουντικού αγώνα, μετά τη μεταπο­λίτευση θα μετακινηθούν προς την ΚΝΕ, σε αντίθεση με το φοιτητικό κίνημα της Ευρώπης και θα μεταβλη­θούν σε «χρυσή νεολαία» του μεταπολιτευτικού καθεστώτος. Αυτή η φοβερή λαϊκή διαθεσιμότητα που είχε το κίνημα του 1965 χάθηκε για πάντα. Εκείνο το κίνημα, που για 70 μέρες αψηφούσε την αστυνομία και τους πυροσβέστες των κομμάτων, έγινε πια αδιανόητο στις νέες συνθήκες. Και ναι μεν τα αιτήματα εκείνου του κινήματος στη συντριπτική τους πλειοψηφία πραγματώθηκαν μετά τη μεταπολίτευση, αλλά πραγ­ματοποιήθηκαν με τρόπο «δοτό», από τα πάνω, από τα κόμματα, και όχι μέσα από τη διαδικασία που είχε ανοίξει το ‘65, μέσα από την άμεση λαϊκή αντιπαράθε­ση. Έτσι συνέβη αυτό που τόσες φορές έχει γίνει στην Ιστορία. Η αντεπανάσταση σταματάει κάποια επαναστατική διαδικασία και στη συνέχεια, αφού τσακίσει τις επαναστατικές δυνάμεις, πραγματοποιεί εν πολλοίς το πρόγραμμα του κινήματος, αφού όμως βγάλει το άμεσο υποκείμενο από το προσκήνιο!

Ενώ το 1965 είναι η εποχή που ο ριζοσπαστισμός των μαζών πυροδοτείται από τα κάτω, από τις δυνά­μεις του ίδιου του λαϊκού κινήματος, και προσκρούει στην αντίδραση του «συστήματος», ακόμα και των φιλολαϊκών κομμάτων, μετά τη μεταπολίτευση ο νέος ριζοσπαστισμός ελέγχεται και καναλιζάρεται από τα πάνω. Στη μεταπολίτευση, ο Ανδρέας, το ΚΚΕ, ακό­μα και ο Καραμανλής, ελέγχουν αυτόν τον ριζοσπαστι­σμό και τον μεταβάλλουν σε κομματική δύναμη και ένταξη. Γι’ αυτό και στις νέες συνθήκες, οι πραγματι­κές αλλαγές που γίνονται στη ζωή των μαζών δεν εκφράζονται μέσα από ένα επαναστατικό κίνημα, αλ­λά έρχονται μέσα από την «επαναστατικοποίηση» του «κατεστημένου». Οι εφημερίδες γίνονται σοσια­λιστικές, ο σοσιαλισμός είναι μια ανέξοδη και εν πολλοίς αποδοτική ιδεολογία και το νέο κατεστημένο της Ελλάδας είναι ένα σοσιαλιστικό κατεστημένο. Οι παλιοί φουκαράδες δημοσιογράφοι του 1965, που ψωμολυσσούσαν, γίνονται οι καλοπληρωμένοι κηφή­νες του σήμερα, οι αριστεροί διανοούμενοι, που γνώ­ριζαν προβλήματα βιοπορισμού και αποκλεισμού, σήμερα καθορίζουν τα σχολικά προγράμματα, την τηλεόραση και το εθνικό θέατρο, ενώ η αφόρητη πολυθεσία τούς κάνει να μοιάζουν με καλοφαγωμένα χταπόδια, που απομυζούν από παντού.

Η χούντα λοιπόν πέτυχε· πέτυχε να σπάσει την επαναστατική δυναμική του κινήματος του 1965. Δεν πέτυχε, βέβαια —και γι’ αυτό οι πρωτεργάτες της βρίσκονται στη φυλακή— να εμποδίσει την πραγμα­τοποίηση με μεταρρυθμιστικό τρόπο και από τα πάνω των αιτημάτων εκείνου του κινήματος. Άλλωστε αυ­τό το τελευταίο ήταν αδύνατο. Η δυναμική που άνοιξε το 1965 ήρθε να εκφραστεί μετά τη μεταπολίτευση, με τη μεγάλη μεταρρύθμιση που διαπέρασε για δέκα χρόνια την ελληνική κοινωνία.

Κοιτάζοντας τώρα 40 χρόνια πίσω, μπορούμε να έχουμε μια σφαιρική εικόνα της εξέλιξης. Μιας εξέ­λιξης που ήταν αντιφατική. Από τη μια την ολοκλή­ρωση των αιτημάτων του 1965, των αιτημάτων της δημοκρατίας, της αποπομπής του Παλατιού, του ξεδοντιάσματος των στρατοκρατών, της αλλαγής του συσχετισμού δύναμης ανάμεσα στις λαϊκές τάξεις και την ολιγαρχία, τη μείωση της εξάρτησης από την Αμερική. Όλα αυτά έγιναν πράξη. Μ’ αυτή την έν­νοια, ο μεγάλος αγώνας του 1965 δεν πήγε χαμένος. Το πρόγραμμά του νίκησε. Η ζωή των λαϊκών μαζών άλλαξε. Εκείνο βέβαια που δεν έγινε ήταν πως το 1965 δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει άμεσα, μέσα από τη λαϊκή κίνηση, αυτά τα αιτήματα! Το Παλάτι διώχτη­κε από τη χούντα, ο στρατός κλείστηκε στους στρα­τώνες μετά την ήττα του στην Κύπρο, την απόσταση από τους Αμερικάνους την πήρε ο ίδιος ο Καραμαν­λής, και η μείωση των ωρών δουλειάς από 48 σε 40 έγινε μέσα από την προσαρμογή στο καθεστώς της ΕΟΚ! Και αυτός ο τρόπος εκπλήρωσης του «προ­γράμματος» του 1965 δεν επέτρεψε τη διαμόρφωση επαναστατικών δυνάμεων που θα ήθελαν να οδηγή­σουν τη διαδικασία πιο πέρα, σε μια επαναστατική ανατροπή με μεγαλύτερο βάθος. Γι’ αυτό οι επανα­στατικές δυνάμεις ηττήθηκαν, ενώ το «πρόγραμμα» κέρδισε!

Είκοσι χρόνια μετά, τα Ιουλιανά παραμένουν θα έλεγε κανείς μια μεγάλη στιγμή, μια επαναστατική στιγμή στη σαραντάχρονη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας. Μια στιγμή που άνοιξε τη νέα διαδικα­σία μιας ταξικής σύγκρουσης με νέους όρους, μιας ταξικής σύγκρουσης όπου η παλιά αντίθεση αριστεράς-δεξιάς ενσωματώνεται σιγά-σιγά στην αντίθεση «προοδευτικών-συντηρητικών» του αστικού στρατο­πέδου.

Με τη διαδικασία που άρχισε στη δεκαετία του ‘60, τα αιτήματα που έβαλε η αριστερά στη δεκαετία του ‘40 τείνουν να απορροφηθούν από το στρατόπεδο του αστικού εκσυγχρονισμού και να διαμορφωθεί ένα νέο στρατόπεδο, αυτό που με σύγχρονους όρους θα ονομάζαμε στρατόπεδο της αλλαγής. Και αν το 1965 τα κόμματα ήταν ανέτοιμα για κάτι τέτοιο, δέκα χρό­νια μετά ήταν πια ικανά να οδηγήσουν τη μεγάλη μεταρρύθμιση, έχοντας υποτάξει τις μάζες σε υποδεέ­στερη θέση, ενώ αντίστροφα το 1965, τα κόμματα και το σύστημα βρίσκονταν πίσω από την κίνηση των μαζών. Το Κέντρο, όπως είχαμε πει, είχε φτιαχτεί σαν κόμμα κάτω από τις ευλογίες των Αμερικάνων, η Δεξιά μιλούσε ακόμα τη γλώσσα του εμφύλιου και έστηνε συνομωσίες, υπήρχε το Παλάτι και ο ΙΔΕΑ. Ακόμα και η ΕΔΑ ήταν εντελώς ανίκανη να ελέγξει τα πράγματα, απλά τα παρακολουθούσε. Αντίθετα, μετά τη μεταπολίτευση, τα κόμματα και το σύστημα εμφανίζονται εντελώς ανανεωμένα, έτοιμα να χωνέ­ψουν τον έτσι κι αλλιώς αμβλυμένο —αλλά υπαρκτό σε επίπεδο αιτημάτων— ριζοσπαστισμό των μαζών. Να λοιπόν η μεγάλη διαφορά των Ιουλιανών και της μεταπολίτευσης. Στα Ιουλιανά η πρωτοβουλία έρχεται από τα κάτω, είναι έκφραση μιας ανεπανάληπτης κίνησης μαζών, ενώ δέκα χρόνια αργότερα η πρωτοβουλία έρχεται από τα πάνω, από το σύστημα των κομμάτων το σύστημα έχει ανανεωθεί για να χωνέψει με τους λιγότερους δυνατούς κραδασμούς τα αιτήματά του 1965. Το αποτέλεσμα είναι βέβαια η συρρίκνωση των επαναστατικών δυνάμεων. Είκοσι χρόνια μετά το ‘44, η εκπλήρωση κάποιων από τα αιτήματα του ήταν ακόμα «επανάσταση». Σαράντα χρόνια αργότερα αποτέλεσε πραγματωμένη μεταρ­ρύθμιση. Γι’ αυτό το 1965 είναι ο συνδετικός κρίκος, η μεγάλη στιγμή, ανάμεσα στο 1944 και το 1985.

Κοιτάζουμε λοιπόν γύρω μας και βλέπουμε πραγ­ματωμένα –στο μεγαλύτερο ποσοστό– τα αιτήματα του 1965, ενώ ταυτόχρονα ζούμε σε μια κοινωνία τέ­τοιας εμπορευματοποίησης και χυδαιότητας που τσι­μπιόμαστε, μήπως και ονειρευόμαστε. Και όμως όχι, έτσι είναι η Ιστορία! Το επαναστατικό κίνημα του 1965 περιθωριοποιήθηκε υποκειμενικά και ταυτό­χρονα νίκησε! Dura lex!

* Το απόσπασμα δημοσιεύτηκε στο τ. 11 της εφ. Ρήξης (21 Απριλίου 2007)

**Ολόκληρο το κείμενο του Γιώργου Καραμπελιά, “Μετά είκοσι έτη” εδώ

του Λαοκράτη Βάσση από το Άρδην τ. 91

Η εισήγησή μου χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο είναι μια γενική και κατ’ ανάγκην ελλειπτική απόπειρα για την οικείωση με βασικές έννοιες του ελληνικού πολιτισμού και της αξιακής του βάσης. Στο δεύτερο, που αντιστοιχεί άμεσα στον τίτλο της, θα καταθέσω σκέψεις και απόψεις για το δυσανάγνωστο πολιτιστικό βάθος της κακής έκβασης της Μεταπολίτευσης, που τόσο οδυνηρά και με βασανιστικά αβέβαιο το μέλλον του βιώνει ο λαός μας. Στον επίλογο, τέλος, θα αναφερθώ εν συντομία στη διαρκή (και διαχρονική) επικαιρότητα και υπεροχή της ελληνικής πολιτιστικής φιλοσοφίας, στην αντιπαραθετική σύγκρισή της με τη δυτική πολιτιστική φιλοσοφία.

Πρώτο μέρος

Α. Θα ξεκινήσω το πρώτο μέρος, αυτό του εγκλιματισμού μας στα του ελληνικού πολιτισμού, με κάποιες κρίσιμες και χρήσιμες, θέλω να πιστεύω, παραδοχές:
Παραδοχή πρώτη
Ο ελληνισμός, στην πνευματική του διάσταση, δεν είναι θρησκεία και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με όρους μεταφυσικής, ως αξιακό δηλ. σύστημα αναλλοίωτο στον χρόνο. Με την ίδια λογική, ο ελληνισμός δεν είναι ιδεολογία, δεν είναι (κλειστό) σύστημα ιδεών επίσης αναλλοίωτο στον χρόνο. Είναι φιλοσοφία ζωής, που προκαλεί τους καιρούς με τη διαχρονική της υπόσταση και την αντοχή της.
Παραδοχή δεύτερη
Η ελληνικότητα δεν είναι δόγμα και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως δόγμα, κλειστό δηλαδή σύστημα κανόνων, που ορίζουν πότε ένα έργο είναι ή δεν είναι ελληνικό και που γενικώς ξεχωρίζουν ό,τι το ελληνικό απ’ το μη ελληνικό.  Η ελληνικότητα είναι μια ιδιαίτερη αίσθηση και ένα ιδιαίτερο άρωμα που αναδίδει η εξακολουθητικά δημιουργούμενη και διαμορφούμενη ελληνική πολιτιστική ταυτότητα «ως στάση ζωής και τρόπος του υπάρχειν» (Ζηζιούλας).

Παραδοχή τρίτη

Ο ελληνικός πολιτισμός είναι ζωντανός πολιτισμός, ανοιχτός και πλουραλιστικός από τα πρωτοκύτταρά του, που συνυφαίνεται με έναν επίσης ανοιχτό και αδογμάτιστο τρόπο ζωής. Με δεδομένη τη συνέχειά του διαμέσου των αιώνων και των χιλιετιών, νοούμενη όχι απλοϊκά, ως γραμμική εξέλιξη δηλαδή, αλλά σε όλη της τη συνθετότητα, που δεν τη διασφαλίζουν κάποια κοινά και αναλλοίωτα πολιτιστικά στοιχεία, αλλά κάποια κοινά, ζωντανά και αενάως εξελισσόμενα, όπως το μαγικό υφάδι της γλώσσας μας. Η κάθε περίοδος του ελληνικού πολιτισμού (αρχαία, ελληνιστική, βυζαντινή, νεοελληνική) είναι μια νέα του φάση, με αναμφισβήτητες πολιτιστικές επιβιώσεις απ’ τις προγενέστερες, αλλά και με νέα πολιτιστικά στοιχεία που απαντούν στις εκάστοτε νέες ανάγκες, προδιαγράφοντας τα επόμενα βήματά του.

Παραδοχή τέταρτη

Η ζώσα πολιτιστική μας ταυτότητα, η σημερινή ελληνική πολιτιστική ταυτότητα, ως ζώσα ιδιαιτερότητα που τη συνθέτουν όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν τον λαό μας να ξεχωρίζει μεσ’ την ευρύτερη κοινότητα των εθνών, είναι ένα διαρκές, πολυδιάστατο, πολυσύνθετο και πολύχρωμο γίγνεσθαι, ασύμβατο με κανονιστικού χαρακτήρα ρυθμίσεις.
Κάτω απ’ το ελληνικό πρόσωπό μας υπάρχουν τα πολλά ιδιαίτερα «πρόσωπά» μας, που συναιρούμενα το προσδιορίζουν. Ο Γιάννης Ρίτσος το εκφράζει με υπαινικτική μοναδικότητα (Τειρεσίας, Κέδρος, τόμος Δ΄):
Πολλά πρόσωπα αλλάξαμε, πολλά, – όχι
προσωπεία. Πίσω από χίλια πρόσωπα
κρυφτήκαμε. Μπλεχτήκαμε
με θεούς και μύθους, μ’ άλλους φωτισμούς,
μ’ άλλους χρόνους,
για να σκεπάσουμε το πρόσωπό μας,
το βαθύ, το πικρό,
το αμετάβλητο,
το άφταιγο, το τιμωρημένο,
το μόνο δικό μας.
Παραδοχή πέμπτη
Οι πολιτιστικές ιδιαιτερότητες είναι συστατικά στοιχεία του παγκόσμιου πολιτισμού κι η αλληλεπίδρασή τους, ο διάλογος δηλαδή των πολιτισμών, όρος της ύπαρξης και της εξέλιξής τους.  Πολιτιστική καθαρότητα, στην κυριολεξία της, την οποία δεν πρέπει να συγχέουμε με την πολιτιστική ιδιαιτερότητα ή και την πολιτιστική μοναδικότητα, ούτε ποτέ υπήρξε και ούτε μπορεί να υπάρξει, πολύ περισσότερο στις συνθήκες παγκοσμιοποίησης των καιρών μας. Οι περί πολιτιστικής καθαρότητας αντιλήψεις, που συνήθως αναπέμπουν και σε φυλετικές καθαρότητες, είναι και αντιεπιστημονικές και επικίνδυνες. Η ανθρωπότητα έχει πληρώσει ακριβά, πληρώνοντας ακόμη και στις μέρες μας, εμμονές σε τέτοιες λογικές, που αντιστρατεύονται την αυτονόητη πλουραλιστική συνύπαρξη λαών και εθνοτήτων.
Που σημαίνει πως εμείς, ως φορείς ανοιχτού και οικουμενικού πολιτισμού, πρέπει να πορευόμαστε προς το μέλλον με ανοιχτά τα «παράθυρά» μας στον κόσμο, μακριά από αμυντικές λογικές περιχαράκωσης, παντελώς ασύμβατες με την οδυσσειακή ψυχή μας και τη βαθύτερη ουσία του πολιτισμού μας, αλλά και με κριτική πάντοτε προσέγγιση των ξένων πολιτιστικών στοιχείων. Κι είναι ως προς αυτό πολύ διδακτικός ο Μαχάτμα Γκάντι:
«Δεν θέλω να χτίσω τείχη γύρω απ’ το σπίτι μου, ούτε τα παράθυρά μου να σφραγίσω. Θέλω τα πολιτιστικά ρεύματα από όλα τα μέρη της γης να κυκλοφορούν στο σπίτι μου όσο πιο ελεύθερα γίνεται. Σε κανένα όμως απ’ αυτά δεν θα επιτρέψω να με παρασύρει».
Παραδοχή έκτη
Η πολυπολιτισμικότητα νοείται ως πολιτιστική πολυφωνία και πολλαπλότητα, ως πολιτιστικός πλουραλισμός και εναρμονισμένη συνύπαρξη πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων, στο πλαίσιο όμως της δεδομένης (και κυρίαρχης!) εθνο/πολιτιστικής μας συλλογικότητας. Μ’ αυτό το περιεχόμενο προφανώς και είναι ένας αθώος όρος, που εκφράζει και προδιαγράφει τον σεβασμό όλων των πολιτιστικών χρωμάτων ως ανεκτίμητο πλούτο της ζωντανής πολιτιστικής πραγματικότητας. Όπως προδιαγράφει και την αναγκαιότητα του γόνιμου διαλόγου και της διαρκούς αλληλεπίδρασης των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων ως νόμου της εξέλιξής τους. Δεν είναι όμως πάντοτε αυτονόητως αθώα η επίκλησή της, καθώς, πολύ συχνά, πίσω απ’ τη φετιχιστική της προβολή, κρύβονται ύποπτες προσπάθειες αποδόμησης ενοχλητικών στη νέα τάξη πραγμάτων (και στην ισοπεδωτική ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης!) εθνο/πολιστικών συλλογικοτήτων.
Β. Ολοκληρώνοντας τον εισαγωγικό εγκλιματισμό του πρώτου μέρους της εισήγησής μου, απλώς θα αγγίξω τον αξιακό πυρήνα του πολιτιστικού μας προτύπου, προτάσσοντας λίγες σκέψεις για ό,τι θα αποκαλούσαμε φιλοσοφία αντιμετώπισης του πολιτιστικού μας προβλήματος.
β1. Λένε λοιπόν κάποιοι: «Κινδυνεύουμε, χάνουμε τη γλώσσα μας, τις αξίες μας, την ταυτότητά μας». Οπότε; «Οπότε άμυνα, τείχη, πολιτιστική κάθαρση και πολιτιστική απολύμανση, για να διαφυλάξουμε…την πολιτιστική μας καθαρότητα». Χωρίς να αγνοούμε τους κινδύνους, αλλά και χωρίς να αποδεχόμαστε κινδυνολογικές υπερβολές, γιατί πρέπει να συνεννοηθούμε και στα περί κινδύνων, καθώς δεν εννοούμε όλοι το ίδιο όταν μιλάμε για κινδύνους να χάσουμε την ταυτότητά μας, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με την απλοϊκή λογική της αμυντικής περιχαράκωσης και τα συνεπαγόμενά της. Όχι γιατί δεν χρειάζεται άμυνα. Χρειάζεται. Αλλά άμυνα ανατροφοδοτική του αξιακού μας συστήματος. Που σημαίνει: παιδεία στη βαθύτερη και ουσιαστικότερη έννοιά της, ποιοτική ελληνική παιδεία. Κάθε άμυνα σε ξενοφοβική, καθαρτική και καθαρολογική βάση είναι αφελής και επικίνδυνη. Είναι αφελής, γιατί είναι σε κάθε περίπτωση ατελέσφορη. Κι αυτό όχι μόνο γιατί εξ αντικειμένου δεν μπορεί να υπάρξει τέτοια άμυνα, ιδίως σε συνθήκες μιντιακής παγκοσμιοποίησης, αλλά ακόμα και αν μπορούσε να υπάρξει, καθώς, όπως ήδη σημειώσαμε, η διαρκής αλληλεπίδραση των πολιτισμών είναι νόμος και οξυγόνο της εξέλιξής τους. Είναι όμως και επικίνδυνη, γιατί, έστω και ασύνειδα σε κάποιες περιπτώσεις, εμπεριέχει τον ρατσιστικό ιό που μολύνει και αναιρεί τη βαθύτερη ουσία της αξιακής βάσης του πολιτισμού μας και της ζωής μας. Γι’ αυτό και λέμε όχι στη λογική της αμυντικής περιχαράκωσης και προπαντός όχι στον ομφαλοσκοπικό, στον αυτιστικό μεγαλοϊδεατισμό μας και στα νοσηρά παρεπόμενά του. Η μόνη άμυνα που χωράει στο μυαλό μου είναι η διά της ποιοτικής παιδείας ανατροφοδότηση της αξιακής βάσης του πολιτισμού μας και η διαρκής ενίσχυση της ποιοτικής πολιτιστικής δημιουργίας του λαού μας, ως του μόνου διαβατηρίου… που αναγνωρίζει η ιστορία και το μέλλον.
β2. Έρχομαι, μετά ταύτα, στο πολύ κρίσιμο ζήτημα του αξιακού μας πυρήνα, που αποτελεί τη βάση της πολιτιστικής, αλλά και της συνολικής επιβίωσης και ύπαρξής μας, καθώς ορίζει την άυλη υπόσταση και τα άυλα σύνορά μας στο παγκοσμιοποιούμενο διεθνές περιβάλλον των ύπουλων καιρών μας.
Θα μπορούσαμε, ξεκινώντας απ’ το ιστορικό του βάθος, να πούμε πολλά για τις κλασικές αξίες, πολλά για την πολύ κρίσιμη ποιοτική διαφορά μεταξύ ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού στο θέμα της γνώσης, με δεδομένο ότι η ρωμαϊκή αντίληψη κληροδοτήθηκε στον δυτικό πολιτισμό. Όπως θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για την επίσης πολύ κρίσιμη φιλοσοφική θέση περί προσώπου, πατερική κληρονομιά της Ορθοδοξίας (με τη ρίζα της στην ελληνική αρχαιότητα), ευθέως αντιπαραθετική κι αυτή στο ατομικιστικό υπόβαθρο του δυτικού πολιτισμού.
Επειδή όμως τα χρονικά περιθώρια δεν μας το επιτρέπουν κι επειδή θα τα θίξω αυτά στο επιλογικό μέρος της εισήγησής μου, εδώ θα περιοριστούμε μόνο σε μια απλή και άνευ σχολίων αναφορά στις πολιτιστικές αντιλήψεις, ρήτρες του πολιτιστικού μας «συμβολαίου», που άντλησε ο καθηγητής Ερατοσθένης Καψωμένος μόνο απ’ τη μελέτη της νεοελληνικής ποίησης και που συνυφαίνονται με τρεις θεμελιώδεις ισορροπίες: τη μεταξύ ατόμου-φύσης, ατόμου-κοινωνίας και πολιτισμού-φύσης, χωρίς τις οποίες ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν έχει μέλλον.
Οι πολιτιστικές αυτές αντιλήψεις (βλ. Ερατοσθένης Καψωμένος, Αναζητώντας τον χαμένο ευρωπαϊκό πολιτισμό, εκδ. Πατάκη) είναι:
• η ενότητα ανθρώπου-φύσης, που προδιαγράφει μια προωθημένη οικολογική φιλοσοφία
• η θεώρηση της φύσης ως πηγής όλων των αξιών, που συνεπάγεται την ισοτιμία των φυσικών και των ηθικών αξιών
• η ταύτιση κάλλους-αγαθού, έτσι που το ωραίο είναι αγαθό και το αγαθό είναι ωραίο
• η ενότητα υλικού και πνευματικού κόσμου, κόντρα στα δυϊστικά κοσμολογικά μοντέλα
• η σύνθεση ορθολογισμού-μυστικισμού, που δεν ταυτίζεται με την εργαλειακή περί ορθού λόγου αντίληψη της νεωτερικότητας
• η συνύπαρξη των αντιθέτων, που δέχεται το παράλογο και το τραγικό ως στοιχεία της ζωής
• η υπέρβαση της αντίθεσης ατόμου-κοινωνίας και η συνακόλουθη σύζευξη ατομικών και κοινωνικών αξιών.
Αν στα ευρήματα Καψωμένου προσθέσουμε: τις πολιτικές αξίες, όπως αυτές «επέζησαν» στις ελληνικές κοινότητες (θέμα που έχει αναδείξει σε μελέτες του ο Γιώργος Κοντογιώργης), τη φιλοξενία,  με το αντιρατσιστικό της βάθος, το φιλότιμο, ως έκφραση βαθιάς αξιοπρέπειας και ευγενούς υπερηφάνειας, τη λεβεντιά, στην οποία συνυπάρχει η ευψυχία των αρχαίων και η αντρειοσύνη των νεώτερων Ελλήνων (και η οποία θέλει τον ήρωα να σκοτώνεται για τους άλλους και όχι να σκοτώνει τους άλλους, όπως οι Ράμπο του παγκοσμιοποιημένου αμερικανικού προτύπου), αλλά και τον καημό,  με τον έρωτα για τη ζωή στο βάθος του, θα έχουμε αγγίξει τη βαθύτερη ουσία του αξιακού μας πυρήνα, που είναι η ανεκτίμητη μαγιά της ελληνικής πολιτιστικής πρότασης, στην αντίποδα του κυρίαρχου αμερικανοδυτικού καταναλωτικού πρότυπου ζωής.

Δεύτερο μέρος

Πριν περάσω στο δεύτερο και κύριο μέρος της εισήγησής μου, θα προτάξω μια διαπίστωση και δύο επισημάνσεις:
Η διαπίστωση: Έχουμε μια εκπληκτική πνευματική και πολιτιστική περιουσία, αναξιοποίητη όμως, για να μην πω και κακοποιημένη. Αποκαλούμε μεγαλόστομα τον πολιτισμό «βαριά μας βιομηχανία», χωρίς όμως να έχουμε ποτέ χαράξει πολιτιστική πολιτική βάθους και προοπτικής, που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα έπρεπε να αποτελεί τη βάση της εθνικής μας στρατηγικής, που κι αυτή δεν υπάρχει. Αλλά και χωρίς, πολύ περισσότερο, να έχουμε εμβαθύνει σε ό,τι θα αποκαλούσαμε θεωρία Ελληνισμού, στη διαχρονική του διάσταση, χωρίς, εννοείται, μεταφυσικές δογματοποιήσεις και «ελληνοκεντρικές» αφελείς υπερβολές.
Πρώτη επισήμανση: Δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις πολιτιστικές μας αξίες φετιχιστικά. Είναι η βαθύτερη ουσία της μεγάλης πνευματικής μας κληρονομιάς, αλλά και το απόσταγμα της σοφίας του λαού μας διαμέσου των αιώνων και των χιλιετών. Δεν υπάρχουμε όμως για τις αξίες, αλλά μέσα από τις αξίες και χάρη στις αξίες. Που σημαίνει πως δεν γίνεται να υπάρχουμε ως Έλληνες χωρίς τις αξίες μας. Είναι η ταυτοτική δύναμη του πολιτισμού μας και της ιστορίας μας.
Δεύτερη επισήμανση: Η κρίση που περνάμε προφανώς και δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, οφειλόμενο μόνο σε ενδογενή αίτια. Το βάθος όμως και η έκταση της κρίσης οφείλεται πρωτίστως στα ενδογενή αίτια, στο ότι, δηλαδή, ως χώρα και ως κοινωνία, βρεθήκαμε ανοχύρωτοι μπροστά στα εξωγενή αίτια της κρίσης, που είναι και ευρωπαϊκή και παγκόσμια, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθούν οι αρνητικές τους επιπτώσεις. Ούτε, ακόμα ακόμα, κι ο καταναλωτισμός με όλα του τα συμπαρομαρτούντα, που κατά κύριο λόγο συνδέεται με τη βαθιά ηθικο/πνευματική κρίση της κοινωνίας μας, είναι ελληνικό φαινόμενο. Οι μεγιστοποιημένες όμως επιπτώσεις του είναι ελληνικό φαινόμενο.
Αλλά είναι καιρός να προσγειωθούμε στη ζοφερή μας πραγματικότητα και να προσπαθήσουμε να φωτίσουμε το σκοτεινό βάθος της οδυνηρά βιούμενης κακής έκβασης της Μεταπολίτευσης. Θα προσπαθήσουμε, πολύ απλά, να αναδείξουμε τα βαθύτερα αίτια αυτής της χρεοκοπίας, τα πέραν των πολιτικο/οικονομικών, που είναι τα πολιτιστικά, τα σχετικά δηλαδή με το πνευματικό, ηθικό, αξιακό και ταυτοτικό έρμα της εθνικής μας συλλογικότητας. Χωρίς υπερβολή, μπορούμε να μιλήσουμε για μια κερκόπορτα στην πολιτιστική συνείδηση της κοινωνίας μας και του τόπου μας, πεπεισμένοι πως, χωρίς τη σωστή θεώρηση του πώς άνοιξε αυτή η κερκόπορτα, δεν θα συνειδητοποιήσουμε πραγματικά τι και γιατί μας συνέβη και μας συμβαίνει, με αυτονόητη την παραδοχή πως δεν άνοιξε μόνη της.
Προσπερνώντας, για την οικονομία του χρόνου, τον γρίφο της σχέσης πολιτικού-πολιτιστικού, με δεδομένο πάντοτε πως στο βάθος του το πολιτικό είναι και πολιτιστικό, όπως και το πολιτιστικό είναι πρωτίστως και πολιτικό, θα αρχίσω με μια πολύ σύντομη αναφορά στην πολύ προσφιλή σε όλους μας πολιτική διάσταση της τωρινής μας κακοδαιμονίας, μια πολύ σύντομη δηλαδή αναφορά στα πολιτικά αίτια της χρεοκοπίας μας.
α. Τα πολιτικά αίτια της χρεοκοπίας: Αποφεύγοντας, λοιπόν, κοινές και αυτονόητες διαπιστώσεις, θα περιοριστώ στο πολιτικό στίγμα της μεταπολιτευτικής χρεοκοπίας, του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος, του συγκεκριμένου δικομματικού πολιτικού συστήματος, σε μεγάλο βαθμό οφειλόμενο και στο πώς αυτό λειτουργήθηκε.  Καθώς από σύστημα μιας αφετηριακά οριοθετημένης διαχείρισης των κοινών, εννοώ την καραμανλικής επιλογής στρατηγική λογική «ελέγχου» της μεταχουντικής ελληνικής κοινωνίας με «δημοκρατικά» μέσα, μετέπεσε γρήγορα (πρωτίστως δια του Πα.Σο.Κ!) σε σύστημα νομής της εξουσίας, έτσι που, αντί να υπάρχει το πολιτικό σύστημα για την κοινωνία, υπήρχε η κοινωνία για το πολιτικό σύστημα της εναλλασσόμενης και αδηφάγου δικομματικής συγκυριαρχίας. Κι αυτό πώς; Πολύ απλά και χωρίς να υπεισέρχομαι στα «γιατί», με την ιδιοποίηση του κράτους απ’ τα δυο κόμματα εξουσίας και την ομηρεία της κοινωνίας απ’ το αδυσώπητο πλέγμα, απ’ τον πολύποδα κομμάτων εξουσίας και κράτους, με πλήρη ανατροπή της λογικής σχέσης κομμάτων-κράτους-κοινωνίας, έτσι που, όπως ήδη είπα, αντί να υπάρχουν τα κόμματα και το κράτος, με απολύτως διακριτές τις λειτουργίες τους, για την κοινωνία, να υπάρχει η κοινωνία για τα κόμματα εξουσίας και το ιδιοποιημένο απ’ αυτά ως λάφυρό τους κράτος, με μοιραία, εξ αυτού, τα αποτελέσματα που ζούμε.  Γιατί, ούτως εχόντων των πραγμάτων και με τη φορά που αυτά προσέδιδαν στις εξελίξεις, η πολιτική σταδιακά μετέπεσε και ταυτίστηκε στη συνείδηση των πολλών με τη νομή και λαφυραγώγηση της εξουσίας, οι πολιτικοί με νομείς και επικαρπωτές της, ενώ η διαφθορά κατέστη, μοιραία, το καύσιμο λειτουργίας αυτού του τραγικά εκπεσμένου πολιτικού συστήματος.  Αυτή η τόσο απλή και καίρια αλήθεια πόσο αναλύθηκε και πόσο αναδείχτηκε σ’ αυτό το ζοφερό τέλος της Μεταπολίτευσης;  Αλλά και μαζί της, πόσο αναλύθηκε και πόσο αναδείχτηκε η αδυσώπητη ανάγκη να αποκατασταθεί, με ριζικές τομές στην πολιτική μας ζωή, η λογική σχέση κομμάτων-κράτους-κοινωνίας, έτσι που κόμματα και κράτος να υπάρχουν για την κοινωνία, όπως η στοιχειώδης (αστικο)δημοκρατική τάξη και δεοντολογία επιτάσσει;  Πόσο ψάξαμε τις πραγματικές ρίζες της αχαλίνωτης και ανακυκλούμενης διαφθοράς, που είναι απότοκος της αμοιβαίας ηθικής έκπτωσης πολιτικού συστήματος και κοινωνίας; Η απάντηση είναι αυτονόητη, όχι όμως και το γιατί οδηγηθήκαμε  σ’ αυτή  τη μοιραία έκπτωση.
β. Τα πολιτιστικά αίτια της χρεοκοπίας: Έτσι όμως μπαίνουμε στην καρδιά του θέματός μας, που, όπως είπαμε, δεν είναι άλλη απ’ την αναζήτηση του βαθύτερου «γιατί» συνέβη ό,τι συνέβη, του πολιτιστικού δηλαδή «γιατί» (ηθικού, πνευματικού, αξιακού και ταυτοτικού), που προφανώς και συναρτάται, σε διαλεκτική σχέση αλληλοπροσδιορισμού, με το ήθος όλων μας, όσο κι αν, σχεδόν όλοι μας, όταν ψάχνουμε αυτό το «γιατί», κοιτάζουμε… απέναντί μας. Ελπίζω αυτή μου η νύξη να μην εκληφθεί ως υπαινικτική σύμπτωση με τον χυδαίο κυνισμό του «μαζί τα φάγαμε», στον οποίο και υποκρύπτεται η λογική του βιαστή πως …τα ‘θελε κι η βιασθείσα.  Απλώς, επιδιώκοντας να ερμηνεύσω τα γεγονότα και όχι να καταλογίσω ευθύνες, δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ και να μην αναζητήσω το κοινό βάθος αφενός της πολιτικής ενοχής, που άπτεται του πώς και γιατί η καθεστηκυία μεταπολιτευτική πολιτική τάξη έπραξε όπως έπραξε, διέπραξε δηλαδή το έγκλημα της χρεοκοπίας, και αφετέρου της δεδομένης κοινωνικής συνενοχής, που άπτεται του πώς και γιατί ο λαός μας, εμείς όλοι, «συνεργήσαμε» στο έγκλημα με πράξεις, ανοχές και παραλείψεις μας, λιγότερο ή περισσότερο. Γιατί, ας λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, κανένας λαός δεν εκμαυλίζεται ανεπιγνώτως και εν υπνώσει. Κι αυτό σημαίνει πολλά, που πρέπει να τα ψάξουμε με αυτοκριτική γενναιότητα και προπαντός χωρίς να κοιτάζουμε μόνο… απέναντι. Σημαίνει, ας πούμε, μεταξύ πολλών άλλων: ρηχή πολιτική συνείδηση, υπονομευμένη και ρευστοποιημένη πολιτιστική συνείδηση, ελαστική ηθική συνείδηση, αμβλυμένη πατριωτική συνείδηση, ανύπαρκτο πνεύμα συλλογικότητας κι άλλα τέτοια παρόμοια.  Χωρίς, εννοείται, όλα αυτά και όποια άλλα να εκλαμβάνονται  ως απόλυτα μεγέθη, αλλά και χωρίς να αποσυνδέονται, κάθε άλλο, απ’ τα «ιζήματα», στο πολιτιστικό υπόστρωμα της μεταπολιτευτικής μας ζωής.
γ. Επί τον τύπον των ήλων: Αποπειρώμενος να θέσω τα δάχτυλά μου επί τον τύπον των ήλων κι αφού ξανατονίσω πως το πολιτιστικό μας πρόβλημα δεν προσεγγίστηκε ποτέ στην στρατηγική για τη συλλογική μας μοίρα διάστασή του:
Θα ήθελα να τονίσω το κρίσιμο κενό μακρόπνοης πολιτικής πολιτισμού στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, που, μετά την αρχική σωστή μετακίνηση από παρωχημένες στερεοτυπικές ακρότητες, ευτελισμένες και απ’ τη χουντική εφταετία της έτσι κι αλλιώς προβληματικής εθνικής μας ιδεολογίας, καλύφτηκε, σταδιακά και ηγεμονικά, περίπου ως επίσημο υποκατάστατο ιδεολογίας, από ένα ρεύμα προοδευτικοφανούς αποδόμησης παντός του ελληνικού με προσχηματική επένδυση εκσυγχρονισμού και ευρωπαϊσμού.  Περάσαμε έτσι, για παράδειγμα, απ’ τον παρωχημένο ελληνοκεντρισμό στον αστιγματικό αντιελληνοκεντρισμό, για να θυμηθούμε τον Νάσο Βαγενά, απ’ τη νοσηρή προγονολατρία στην ακόμα πιο νοσηρή άρνηση της παράδοσής μας, απ’ την ανάγκη κριτικής θεώρησης των αφελειών της γραμμικής ιστορικής μας συνέχειας, στην πλήρη άρνηση της ιστορικής μας συνέχειας, διανθισμένη με «συνωστισμούς» στο λιμάνι της Σμύρνης (Ρεπούση) και «απώθηση» των Σουλιωτισσών στον γκρεμό του Ζαλόγγου απ’ τους ίδιους τους Σουλιώτες (Ψιμούλη).  Μπορούμε, νομίζω, να σταθμίσουμε τη διαβρωτική λειτουργία αυτού του ρεύματος στη συνείδηση της κοινωνίας μας, ιδίως αν σκεφτούμε πως ήταν κυρίαρχο στα μεγάλα Μ.Μ.Ε., αλλά, απ’ τα μέσα της Μεταπολίτευσης και μετά, περίπου κυρίαρχο και στην πολύπαθη παιδεία μας.
Παρομοίως, θα ήθελα να τονίσω την καταλυτική διάβρωση του συνολικού αξιακού μας συστήματος απ’ τον καταναλωτισμό και τη συνακόλουθη υλικο/ευδαιμονιστική φιλοσοφία του, που θέλει το χρήμα και τα υλικά αγαθά στην κορυφή της κλίμακας των αξιών ως υπέρτατο σκοπό ζωής και τον άνθρωπο στη βάση της ως μέσο και πράγμα.  Ο χρόνος δεν επιτρέπει την ανάλυση της ισοπεδωτικής επέλασης του καταναλωτικού προτύπου ζωής.  Γι’ αυτό θα περιοριστώ να πω πως εδώ βρίσκεται το πιο κρίσιμο κλειδί για την ερμηνεία της συνολικότερης χρεοκοπίας μας, που είναι, το επαναλαμβάνω, πρωτίστως ηθική, πνευματική, αξιακή και εντέλει ταυτοτική χρεοκοπία.  Στα ιζήματα του καταναλωτικού βυθού της μεταπολιτευτικής κοινωνίας μπορούμε να βρούμε όλες τις απαντήσεις: πρώτον για την εξαχρείωση της κοινωνίας μας, που πέρασε απότομα στον «καταναλωτικό παράδεισμο», ρευστοποιώντας με κυνική αφροσύνη μερίσματα των μελλοντικών γενεών, δεύτερον για την εξαχρείωση του πολιτικού μας συστήματος, που, αντί να βάλει χαλινάρι, καβαλίκεψε και επιτάχυνε τον καταναλωτικό κατήφορο, επιτείνοντας, ως σύστημα άγριας νομής της εξουσίας, όλες τις αρνητικές ροπές και όλα τα νοσηρά φαινόμενα της κοινωνίας μας (άκοπος πλουτισμός, λογική της ελάσσονος προσπάθειας, ρουσφέτι, βόλεμα, φοροδιαφυγή, αυθαίρετα και άλλα τέτοια παρόμοια) και τρίτον για την εξαχρείωση του Έλληνα, που, υπό την επήρεια της καταναλωτικής μέθης, έγινε αγνώριστος, άλλοτε πρωταγωνιστώντας, άλλοτε ανεχόμενος και αδιαφορώντας για το εξακολουθητικό βούλιαγμα στο μεταπολιτευτικό τέλμα, έκθετος στην κατακλυσμιαία και αποχαυνωτική υποκουλτούρα των Μ.Μ.Ε και όχι μόνο, με την παιδεία να μην οργανώνει την πολιτιστική μας άμυνα και με τους πνευματικούς μας ανθρώπους να μην ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καιρών.  Όχι πως τα όσα επισημαίνω είναι καθολικά, πως δεν υπάρχουν αντιστάσεις και αξόδευτο αξιακό υπόλοιπο στην καρδιά του πολιτιστικού μας κυττάρου. Πως δεν υπάρχει άσβηστη αξιακή καταγραφή στον «σκληρό δίσκο» της συλλογικής μας συνείδησης με το τρισχιλιετές ιστορικό και πολιτιστικό της βάθος.  Ευτυχώς υπάρχουν αντιστάσεις, υπάρχει αξιακό υπόλοιπο, υπάρχει άσβηστη αξιακή καταγραφή στον σκληρό δίσκο της συλλογικής μας μνήμης και συνείδησης.
δ. Διά ταύτα: Σ’ αυτή την οριακή μας κατάσταση δεν πρέπει να αφεθούμε στη δίνη των καιρών και στην κακή μας μοίρα, σαν να είμαστε ένας ξοφλημένος λαός.  Έχοντας στο πλάι μας τους αιώνες της ιστορίας μας, όπως το λέει ο Ελύτης, αλλά και πιστεύοντας στον ελληνισμό ως ιδέα της αξιοσύνης, της ελευθερίας και του ανθρωπισμού, όπως τον ορίζει ο Σεφέρης, να συνειδητοποιήσουμε καλά τι μας συνέβη και γιατί μας συνέβη, έτσι ώστε: υφαίνοντας νέο όραμα για το μέλλον του τόπου μας, νέο όραμα ελληνισμού, εμπλουτισμένο από έναν νέο πατριωτισμό και μια νέα συλλογικότητα, να χαράξουμε, διεμβολίζοντας το μεταπολιτευτικό παγιδευτικό δίπολο του νοσηρού ελληνοκεντρισμού, που γέννησε χρυσαυγίτες, και του εξίσου νοσηρού αστιγματικού αντιελληνοκεντρισμού, που γέννησε τη νεοταξική ατοπία των ψευτοπροοδευτικών, μακρόπνοη πολιτιστική πολιτική για τη θέση και την πορεία μας στην Ευρώπη και στο παγκοσμιοποιημένο διεθνές περιβάλλον, που θα είναι η βάση μας για μια αναθεμελιωτική, ανορθωτική και αναγεννητική στρατηγική μας στη δύσκολη ανηφοριά του 21ου αιώνα, με πρώτο ζητούμενο να βγάλουμε την τροϊκανή χανάκα απ’ τον λαιμό μας και να βγούμε σε μετατροϊκανό ξέφωτο. Γιατί, για να βγούμε, εντέλει, απ’ τον σκοτεινό λαβύρινθο της μεταπολιτευτικής χρεοκοπίας, χρειαζόμαστε οδηγητικό «μίτο», καμωμένο απ’ τη συλλογική μας «Αριάδνη» με «ίνες» απ’ την αξιακή μας παρακαταθήκη ή, έστω, απ’ το αξιακό υπόλοιπο της σκόρπιας ψυχής μας, που, παρ’όλες τις κακοποιήσεις που της επιφυλάξαμε, ο εσώτατος αξιακός της πυρήνας αντέχει ακόμη. Κι αν ισχύει πως στα δύσκολα οι λαοί κρατιούνται απ’ την ψυχή τους, εμείς, κι απ’ το υπόλοιπο της ψυχής μας αν κρατηθούμε, θα μπορέσουμε να σηκώσουμε κεφάλι και να βρούμε τη σωστή περπατησιά μας προς το μέλλον.

Επίλογος

Καθώς δεν έχω χρονικά περιθώρια να αναφερθώ στο πώς θα συμμαζέψουμε τη σκόρπια ψυχή μας, ενοχλημένος απ’ το κλίμα περιφρόνησης που, πολύ συχνά, εκπέμπουν εναντίον της χώρας μας άσπονδοι φίλοι μας στην Ευρώπη, με συνηγορία των ψοφοδεών της οργανικής μας διανόησης, θα μου επιτρέψετε την επιλογική παρέκβαση για να καταθέσω, ως νότα έλλογης υπερηφάνειάς μας, πως τούτος ο τόπος, ο τόπος μας, που τόσο κι οι ίδιοι έχουμε αδικήσει, εξακολουθεί να είναι ανεκτίμητο για όλη την ανθρωπότητα κοίτασμα πολιτισμού και να έχει ακόμα και τώρα εν δυνάμει ηγεμονικό πολιτιστικό λόγο ουκουμενικής εμβέλειας, που είναι μάλιστα και σηματοδοτικός μιας εναλλακτικής προς την κυρίαρχη της δυτικογενούς παγκοσμιοποίησης καταναλωτική φιλοσοφία ζωής. Για του λόγου το αληθές, θα δώσω,  πολύ συνοπτικά (ελλειπτικά) και αντιπαραθετικά, το στίγμα των δύο αυτών φιλοσοφιών ζωής, της δυτικής (κράμα ρωμαϊκής και προτεσταντικής λογικής) και της ελληνικής, μέσα από τρία πολύ ενδεικτικά γνωρίσματά τους:
Α. Δυτική πολιτιστική φιλοσοφία
Τα τρία πολύ ενδεικτικά γνωρίσματά της είναι, πρώτον, η χρηστική αντίληψη για τη γνώση, που έρχεται απ’ ρωμαϊκή πνευματική κληρονομιά, δεύτερον, η καρτεσιανική νοησιαρχία και ο εργαλειακός ορθολογισμός, που έρχεται απ’ τη νεωτερικότητα, τρίτον, η ατομοκρατία ως συστατικό γνώρισμα των δυτικών κοινωνιών, επίσης νεωτερικής προέλευσης. Τα τρία αυτά ενδεικτικά γνωρίσματα, γιατί υπάρχουν κι άλλα, μόνο άσχετα δεν είναι από τη δογματική σύνδεση της γνώσης με την παραγωγή, απ’ τη θεοποίηση της παραγωγικότητας και του ανταγωνισμού, από την πρόταξη της οικονομίας και των αγορών, απ’ τον καταναλωτισμό και τον υλικό ενδαιμονισμό, από την ατομοκρατία και την ηθική της, από την υποκατάσταση της παιδείας από την πραγματιστική εκπαίδευση, κι άλλα τέτοια παρόμοια, που όλα μαζί, με συνακόλουθή τους την οικολογική σε πλανητικό επίπεδο ασφυξία, προδιαγράφουν αναποτρέπτως το πλήρες αδιέξοδο στην πορεία της ανθρωπότητας. Γιατί, ό,τι κι αν λέγεται, οι ράγες αυτού του δυτικού πολιτισμού και της «παγκοσμιοποίησης», που είναι το σημερινό στάδιο στην εξέλιξή του, οδηγούν μοιραία σε εφιαλτικό αδιέξοδο.

Β. Ελληνική πολιτιστική φιλοσοφία

Τα τρία πολύ ενδεικτικά γνωρίσματά της είναι, πρώτον, η γνώση ως μέσο για την αρετή και με συνακόλουθη την κατ’ αρετήν χρήση της, που έρχεται απ’ την αρχαία ελληνική κληρονομιά, δεύτερον, ο  επίσης αρχαίος ελληνικός ορθός λόγος, που συνιστά εναρμόνιση νοητικών, βουλητικών και συναισθηματικών δυνάμεων, τρίτον, η περί προσώπου αντίληψη, που έρχεται από την ελληνική αρχαιότητα και την πατερική κληρονομιά, όπου το πρόσωπο, έννοια ενική και πληθυντική ταυτόχρονα, έχει ενσωματωμένη στην ουσία του την ετερότητα, προδιαγράφοντας κοινότητες συνανθρώπων και όχι αριθμητικά σύνολα ανταγωνιζομένων ατόμων (homo homini lupus!). Αν συνυπολογίσουμε τα τρία αυτά κρίσιμα γνωρίσματα με το σύνολο των κλασικών αξιών και με τις ρήτρες του νεοελληνικού πολιτιστικού προτύπου, προπαντός με τις τρεις θεμελιώδεις ισορροπίες, για τις οποίες έχουμε ήδη μιλήσει, μόνο αφελώς και ατόπως ελληνοκεντρική δεν θα θεωρηθεί η άποψη πως απ’ τον εσώτατο αξιακό πυρήνα όλων αυτών μπορεί να προκύψει εναλλακτική πολιτιστική φιλοσοφία ζωής και πολιτιστικές συντεταγμένες για να αντιπαλέψει η ανθρωπότητα τα πνιγηρά αδιέξοδα στα οποία τη σπρώχνει η κυρίαρχη δυτική φιλοσοφία της «παγκοσμιοποίησης» και του αμερικανοδυτικού καταναλωτικού προτύπου ζωής.
Που σημαίνει πως στο ελληνικό παράδειγμα ενυπάρχει, σε επίπεδο πολιτιστικής φιλοσοφίας πάντοτε, το αντίδοτο σε ό,τι θα αποκαλούσαμε δυτική παγκοσμιοποιητική εκτροπή, έστω κι αν, για πολλούς λόγους που εξηγούνται, δεν σταθήκαμε ικανοί να το αρθρώσουμε και θεωρητικοποιήσουμε πειστικά, να το αναδείξουμε και πολύ περισσότερο να κάνουμε πράξη ζωής το αξιακό του διατακτικό. Που είναι και ο θεμελιώδης όρος της αναθεμελιωτικής ανασύνταξής μας για να βγούμε κι εμείς απ’ το τροϊκανό χαντάκι που έχουμε «πέσει».

*Ομιλία στο «Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Αλιάρτου» (19.01.2013)