Έρευνα: Αυτοί είναι οι 24 νεκροί του Πολυτεχνείου

Από την ιστοσελίδα news247.gr

Διαβάστε τα στοιχεία της έρευνας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών για τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους στο Πολυτεχνείο. Δείτε σχεδιάγραμμα με το σημείο όπου έπεσαν νεκροί ή τραυματίστηκαν

 Το ζήτημα του ακριβούς αριθμού των νεκρών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και την επιχείρηση καταστολής της, παραμένει ακόμη και σήμερα ένα δισεπίλυτο πρόβλημα, προκαλώντας συζητήσεις, αλλά και ισχυρισμούς ανιστόρητους και πέρα από κάθε λογική.

Όπως αναφέρει ο κ. Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας, συγγραφέας και δημιουργός της έρευνας “Πολυτεχνείο ’73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες”, “η χαώδης και ατεκμηρίωτη πληροφόρηση που υπάρχει γύρω από αυτό το ζήτημα, δεν είναι δυνατόν να απολαμβάνει εσαεί αυτή την ιδιότυπη ‘ασυλία’, στο όνομα της δήθεν προστασίας της φήμης του Πολυτεχνείου”.

Από τα μέσα του 2002 έχει ξεκινήσει μια ιστορική έρευνα στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με τίτλο “Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973″. Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας επιχειρείται η συγκέντρωση και επεξεργασία με επιστημονικές μεθόδους τεκμηρίων που αφορούν σε πολλές παραμέτρους των γεγονότων, όπως το χρονικό της εξέγερσης, το επιχειρησιακό σχέδιο για την καταστολή της, η εξέλιξη των γεγονότων έξω από το Πολυτεχνείο κ.ο.κ. Ένα από τα ζητούμενα είναι, φυσικά, ο αριθμός και η ταυτότητα των θυμάτων. Αν και η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, επιχειρείται στο σημείο αυτό μια συνοπτική παρουσίαση των πρώτων διαπιστώσεων, με έμφαση στη “γενεαλογία” του ζητήματος.

ΔΕΙΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

• Προσωρινά αποτελέσματα της έρευνας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

Η συγκέντρωση όλων των δεδομένων αποτέλεσε το πρώτο στάδιο της έρευνας στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Κάθε στοιχείο που είδε το φως της δημοσιότητας όλα αυτά τα χρόνια, οι επίσημες ανακοινώσεις του καθεστώτος, οι πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν στον παράνομο τύπο της εποχής, οι αγγελίες κηδειών στις εφημερίδες, οι κάθε προέλευσης λίστες που έκαναν την εμφάνιση τους μετά τη μεταπολίτευση, οι προανακριτικές και ανακριτικές έρευνες, οι συνεντεύξεις συγγενών, οι καταθέσεις μαρτύρων στη δίκη του 1975, συγκεντρώνονται, αποδελτιώνονται, συσχετίζονται κριτικά, αναζητείται η γενεαλογία τους, εντοπίζονται οι αλληλοεπικαλύψεις, οι παρανοήσεις, τα λάθη στην αντιγραφή και οι μεταξύ τους παρεκκλίσεις.

Η έρευνα προχωρά έτσι στη συγκρότηση ενός καταλόγου, ο οποίος παραμένει προσωρινός, καθώς εξακολουθεί συνεχώς να εμπλουτίζεται και να διορθώνεται. Για κάθε περίπτωση συγκροτείται ένας ιδιαίτερος φάκελος, με βιογραφικά στοιχεία, τις συνθήκες θανάτου και αναλυτική παράθεση όλων των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν με συγκεκριμένα στοιχεία.

Μέχρι τη στιγμή αυτή, έχουν καταγραφεί εικοσιτέσσερις (24) πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις, όπως καταγράφονται συνοπτικά στον συνημμένο κατάλογο.

Παράλληλα, έχει συγκροτηθεί ένας κατάλογος δεκαέξι (16) ανωνύμων περιπτώσεων που είχε θεωρηθεί σε κάποια στιγμή της διαδικασίας ότι «προκύπτουν βασίμως» ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία.

Τέλος, η έρευνα έχει θέσει στο μικροσκόπιο τριάντα (30) επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται επίμονα στους περισσότερους καταλόγους από το 1974 μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. Όλες αυτές οι ανώνυμες και οι αμφιλεγόμενες επώνυμες περιπτώσεις παραμένουν σε εκκρεμότητα, προκειμένου να διερευνηθούν περισσότερο, προτού αποφασιστεί οριστικά να υιοθετηθούν ή να απορριφθούν.

 

• ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ

Οι 24 πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις

1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 20.30-21.00, ενώ βρισκόταν στη διασταύρωση οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έρριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.30 και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έρριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο).

3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.00 και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έρριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. (F Σεπτεμβρίου), όπου και πέθανε.

4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών».

5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών.

6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις 16.11.1973 γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής».

7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973 ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις 19.11.1973, ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ.

8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973, ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοε-γκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε τη Δευτέρα, 19.11.1973, από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις 9.9.1974, έγινε τελετή στη μνήμη του.

9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρ-θένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα 19.11.1973.

10. Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Αγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις 10.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974).

11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 10.15 το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΑΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έρριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από 12 μέρες, στις 30.11.1973.

12. Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις 10.30 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Αυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην κλινική «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις 10.30 με 11.00 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του.

14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις 11.30 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος.

15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 12.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.

16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις 12.00 το μεσημέρι της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν.

17. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 52 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό (πιθανόν ο ίλαρχος Σπυρίδων Σταθάκης του Κ.Ε.Τ/Θ), που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Αγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέϋδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το ΚεράσοΒο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις 13.30 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ’ Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.

20. Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις 11.00 με 12.00 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Γ’ Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις 30.1.1974.

21. Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις 12.00 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλςος Ντερτι-λής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.

22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από την Κροκέα Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις 12.00 με 12.30 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις 27.12.1973.

23. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικο-πόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις 18.11.1973 από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις 21.11.1973.

24. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Ανω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Κτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις 17.12.1973 στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα.

ΔΕΙΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

* Η μελέτη αυτή έχει υιοθετηθεί από τη σχετική βιβλιογραφία ως η πλέον έγκυρη επιστημονική προσέγγιση στο ζήτημα (βλ. ενδεικτικά Δημήτρης Παπαχρήστος, Το Πολυτεχνείο ζει, εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2004, σελ. 41-45, Δημήτρης Χατζησωκράτης, Πολυτεχνείο ’73, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2004, σελ. 176-177, 424-425, Βαγγέλης Αγγελής & Ολύμπιος Δαφέρμος, Όνειρο ήταν, έκδοση ΕΔΙΑ-Οδυσσέας, Αθήνα 2005, σελ.378-388).

ΔΥΟ ΤΡΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΞΕΡΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΚΑΤΣΟΥΛΗ…

αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα του ΕΕΚ

της Άννας Ρόδη
Ο ΘΕΙΟΣ ΜΟΥ Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΡΩΤΟΝΟΤΑΡΙΟΣ, Ο ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΣ
Θυμάμαι τον θείο μου τον Παναγιώτη χωμένο μέσα στο ημίφως του μαγαζιού του ανάμεσα σε ζεμπίλια, γαλλικά κλειδιά, σωλήνες, τενεκάκια και κάθε λογής σιδερικά. Στο βάθος υπήρχαν αραδιασμένα διάφορα είδη υγιεινής, δεξιά από την είσοδο ο πάγκος εργασίας με άπειρα μικρά και μεγάλα εργαλεία, βίδες και άλλα αντικείμενα και αριστερά ένα γραφείο γεμάτο σκόνη και λιγοστά χαρτιά, παρατημένα κάπου στο πλάι. Πάνω σ’ αυτό για κάμποσο καιρό κειτόταν ξαπλωμένη και ανάσαινε με δυσκολία μια γάτα με άσθμα, εξαιτίας ενός τροχαίου ατυχήματος. Την είχε πατήσει μηχανάκι κι εκείνος τη μάζεψε από το δρόμο, τη γιατροπόρεψε και την κράτησε υπό την προστασία του μέχρι που ψόφησε. Έτσι κι αλλιώς το σπίτι του δεν έμενε ποτέ χωρίς γάτα κι ήταν πάντα φιλόξενο τόσο για τα ζώα όσο και για τους ανθρώπους.
Από τη δούλεψη και το μαγαζί του πέρασαν πολλά νεαρά παιδιά, που μάθαιναν μαζί του τη δουλειά του υδραυλικού και κανένα τους δεν έφυγε από κοντά του χωρίς να… αποκτήσει ένα ευφάνταστο και ταιριαστό στην προσωπικότητα του παρατσούκλι.
Ο θείος ήταν ένας άνθρωπος που δεν εντυπωσίαζε ιδιαίτερα με το παρουσιαστικό του, μάλλον κοντός, με πλούσια μαύρα μαλλιά, που, καθώς περνούσαν τα χρόνια, γκρίζαραν στους κροτάφους. Φορούσε συνήθως μια σκούρα ζακέτα, τις περισσότερες φορές στραβοκουμπωμένη, και ένα ξασπρισμένο τζίν παντελόνι, μες στη μουτζούρα της δουλειάς. Τα δάχτυλα του (δεν τα ξεχνάω εκείνα τα δάχτυλα!) ήταν δεμένα με χαρτοπετσέτες και σελοτέιπ σε διάφορα σημεία τους. Πού καιρός και πού νοιάξιμο για αντισηψίες και κανονικά τσιρότα μετά από τόσα χτυπήματα και κοψίματα! Αλλά το ίδιο… τραυματισμένα ήταν και τα γυαλιά του, που συνήθως στο αριστερό τους μπράτσο ήταν τυλιγμένα με… επίδεσμο. Πίσω από τα χοντρά τζάμια τους κρυβόταν μια ανήσυχη, ζωηρή και διαπεραστική ματιά, που περνούσε τα πάντα και τους πάντες από… ακτινοσκόπηση και ψυχολογούσε τον καθένα με αξιοθαύμαστη ικανότητα.
Πάντα κάτι μαστόρευε και πάντα κάτι είχε να σχολιάσει με το πηγαίο χιούμορ του. Με αυτόν το δικό του ιδιαίτερο τρόπο προσέλκυε φίλους και γνωστούς, που μαζεύονταν στην κουζίνα του σπιτιού του και κουβέντιαζαν μαζί του με τις ώρες. Τα χειμωνιάτικα βράδια οι συζητήσεις, γύρω από το μεγάλο ξύλινο τραπέζι, μπροστά στο τζάκι, όπου έψηνε πατάτες με βούτυρο μέσα σε αλουμινόχαρτο και με φίλευε, «άναβαν» κι έπαιρναν πολιτική χροιά. Ωστόσο το έντονα εύθυμο στοιχείο που επικρατούσε δεν επέτρεπε να οδηγηθούν σε καβγάδες, τουλάχιστον εκείνες τις φορές που εγώ, μικρό παιδάκι τότε, ήμουν παρούσα μαζί με τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν εντελώς αντιθέτων πολιτικών πεποιθήσεων από εκείνον. Πολλά άκουγα και λίγα καταλάβαινα. Το παράδοξο και μάλλον ασυμβίβαστο με την ηλικία μου ήταν ότι δε θυμάμαι να έπληττα και όποτε μου δινόταν η ευκαιρία, πήγαινα και ξαναπήγαινα.
Απ’ αυτό το τραπέζι, που κάθε τόσο γινόταν χωνευτήρι ιδεών, περνούσαν κατά καιρούς πολλοί ενδιαφέροντες άνθρωποι. Γιατροί, ηθοποιοί, ζωγράφοι, όπως ο Νίκος Νικολάου, αλλά και απλοί άνθρωποι του μόχθου, που απολάμβαναν το καλό κρασί, τους μεζέδες και τις περιποιήσεις της πάντα παρούσας θείας Αφρούλας, την εύθυμη ατμόσφαιρα και τη συντροφιά του ίδιου.
Αν και ήταν πολυάσχολος, έβρισκε πάντα καιρό για μένα. Όταν η δασκάλα της πρώτης δημοτικού ρήμαζε τα παιδικά μου χεράκια με τη βέργα της και λεηλατούσε βάναυσα την ψυχή μου με τις προσβολές της, δήλωσε ότι θα πάει να τη δείρει κι ας τον πήγαιναν φυλακή και πως αυτό δεν τον ένοιαζε, γιατί ήταν μαθημένος από τέτοια. Επίσης τα πρωινά με παρακολουθούσε, για να δει, αν περνούσα προσεκτικά την Αφαίας, για να πάω στο σχολείο και τα μεσημέρια, όταν μ’ έβλεπε να περνάω από το μαγαζί κουρασμένη, με έβαζε πάνω στο παμπάλαιο μοτοσακό του και με πήγαινε στο σπίτι. Καθώς μεγάλωνα και πάλευα να βρω το βηματισμό μου και να γνωρίσω τη ζωή, έτυχε, στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών, να δω σε κινηματογράφο της Αθήνας τον «Άνθρωπο με το γαρύφαλλο» και έσπευσα με ενθουσιασμό να του το ανακοινώσω, μάλλον για να τον εντυπωσιάσω. Αντίθετα απ’ ό,τι πίστευα, εν τη αφελεία μου, εκείνος πανικοβλήθηκε και είπε στη μητέρα μου να με αποτρέψει από τέτοιου είδους παράτολμες ενέργειες, γιατί θα μου έκαναν φάκελο. Το ίδιο έκανε και αργότερα, όταν συμμετείχα στις πρώτες διαδηλώσεις, προσθέτοντας ότι μπορεί να κινδυνεύσει η σωματική μου ακεραιότητα και να με… σταμπάρουν για τα καλά.
Ένα πράγμα που επίσης δεν ξεχνώ είναι ότι σ’ ένα δωμάτιο του σπιτιού του δέσποζε ένα τεράστιο στα μάτια μου μαυρόασπρο πορτρέτο του Άρη Βελουχιώτη. Ήμουν πολύ μικρή τότε και νόμιζα ότι επρόκειτο για κάποιον ιερωμένο. Αργότερα, όταν πια ήξερα ποιος ήταν, έμαθα ότι η μητέρα του θείου και γιαγιά μου, που σ’ όλη της τη ζωή πάσχιζε να τον βάλει στον… ίσιο δρόμο, έπεισε κάποτε έναν παπά, να πάει να τον αγιάσει την παραμονή των Θεοφανείων. Εκείνος τον καλοδέχτηκε αλλά όταν τον ρώτησε που είχε τις εικόνες του, του έδειξε τον Άρη. Τι να κάνει κι ο παπάς; Άγιασε το σπίτι κι έφυγε.
Οι γονείς του Παναγιώτη ήταν ο Δημήτρης Πρωτονοτάριος και η Ζαφειρία Γιαννίτση και ο ίδιος γεννήθηκε το 1923 στην Αίγινα. Ήταν το μεγαλύτερο από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας που επέζησαν. Τα υπόλοιπα κατά σειρά γεννήσεως ήταν ο Σταύρος, η Ελένη και ο Σπύρος. Σε ηλικία 6 – 7 ετών, από μια παιδική αταξία, χτυπήθηκε με κλοτσιά από ένα μουλάρι. Απ’ αυτό το χτύπημα το μάτι του παρουσίασε στραβισμό και υπέστη βλάβη στο τύμπανο, που του προξένησε, όπως έλεγε, μια μόνιμη ενοχλητική βουή μέσα στο κεφάλι του και μερικές φορές έναν απίστευτο εκνευρισμό. Έπασχε από λαβύρινθο.
Ο πατέρας του, ένας αγαθός κι έντιμος άνθρωπος, διατηρούσε ένα φτωχικό ταβερνάκι στην οδό Μεριστού και τα οικονομικά της φαμίλιας ήταν πολύ περιορισμένα. Πέθανε μάλιστα πολύ νωρίς (λίγο μετά την Κατοχή) από όγκο στο κεφάλι. Η μητέρα του πάλι ήταν μια βαθιά θρησκευόμενη, αυστηρή και άκρως συντηρητική γυναίκα αλλά παρ’ όλ’ αυτά δε μπόρεσε να χαλιναγωγήσει την ανήσυχη φύση του πρωτότοκου γιου της. Σ’ αυτό συνέβαλαν βέβαια και οι ιδιαίτερες προσωπικές εμπειρίες του.
Στα κατοχικά χρόνια βρέθηκε να μένει στα Ταμπούρια, στο σπίτι της θείας του της Κατίνας, της αδερφής της μητέρας του, και να δουλεύει εργάτης στα Λιπάσματα (Δραπετσώνα). Ζούσε πολύ στερημένα και τα έβγαζε πέρα ιδιαίτερα δύσκολα. Τότε τον πήρε κοντά του ένας Γερμανός και του έμαθε την τέχνη του υδραυλικού. Όμως αυτό δεν ήταν το μόνο πράγμα που έμαθε στα Λιπάσματα. Εκεί ήταν που ήρθε σε επαφή με τις αριστερές ιδέες τις οποίες και ασπάστηκε. Από τότε η ζωή του άλλαξε. Άρχισε να διαβάζει εφημερίδες και βιβλία κι ένας από τους αγαπημένους του συγγραφείς ήταν ο Νίκος Καζαντζάκης.
Η θεία – Κατίνα, που αντιλήφθηκε την κατάσταση και με το ένστικτο της απλής λαϊκής γυναίκας προέβλεψε τα μπλεξίματα, ειδοποίησε τη μάνα του να τον… μαζέψει έγκαιρα από τον Πειραιά. Έτσι βρέθηκε ξανά στην Αίγινα, όπου με τις μικρές του οικονομίες αγόρασε απ’ τον κυρ – Αντωνάκη Χελιώτη (Γαλιάντρα) τον πάγκο της δουλειάς του και πάνω σ’ αυτόν άρχισε να φτιάχνει, στην αρχή τουλάχιστον, μπρίκια και κουβάδες. Ήταν καλός και έντιμος επαγγελματίας και γρήγορα απέκτησε αρκετούς πελάτες και φίλους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το μάτι της αστυνομίας και των συνεργατών της δεν ήταν πάντα πάνω του.
Ο χαρακτήρας του άλλωστε ήταν απρόβλεπτος και αρκετά παράτολμος για έναν τόσο μικρό τόπο, όπου μαθεύονταν σχεδόν τα πάντα. Ο πολύ μικρότερος εξάδελφός του Σ. Γ. μου διηγήθηκε ένα περιστατικό που συνέβη γύρω στο 1945 με 1946. Αυτός και ο πατέρας του συνάντησαν τον Παναγή στο δρόμο. Κρατούσε ένα χωνί και φώναζε: «Προσοχή! Προσοχή! Σας μιλάει το χωνί του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ!». Τον σταμάτησε ο πατέρας του Σ., λέγοντας του: «Τι κάνεις εκεί, βρε Παναγή; Θα μας κάψεις όλους!».
Ο Σ.Γ. πρόσθεσε δύο ακόμη στοιχεία, που αφορούσαν αφενός το επάγγελμά του και αφετέρου τον τρόπο που αντιμετώπιζε τα πράγματα. Το πρώτο στοιχείο έχει να κάνει με κάποιους αγρότες της Επιδαύρου που του είχαν παραγγείλει τενεκεδάκια για το φύτεμα σπόρων ντομάτας. Για να τα φτιάξει, δούλευε με τις ώρες μέσα στο κρύο και ο Σ.Γ, παιδάκι τότε, τα μετρούσε και τα έβαζε σε σακιά και το δεύτερο ήταν ότι, κατά τη γνώμη του, ο Παναγής ήταν ο καλύτερος μάστορας στην εποχή του αλλά δεν ήξερε να διεκδικεί τα χρήματά του με αποτέλεσμα να του χρωστούν συνέχεια και αρκετές φορές τελικά να τα χάνει. Η αδελφή του συμπλήρωσε την εικόνα, αναφέροντας ότι σε κάποιους πολύ φτωχούς ανθρώπους έπαιρνε ελάχιστη ή και καθόλου αμοιβή. Τέλος, ο Γ. Β., που κουβέντιαζε πολύ μαζί του και μοιράζονταν τις ίδιες ιδέες, αναδεικνύει μια άλλη πλευρά της προσωπικότητας του. Λέει χαρακτηριστικά ότι, εκτός από τη δεδομένη επαγγελματική αξιοσύνη και το χιούμορ του, ήταν «ένας ήσυχος άνθρωπος και καλός φίλος και συναγωνιστής».
Στην Αίγινα, μετά το γυρισμό του από τον Πειραιά, βρήκε γρήγορα τους ομοϊδεάτες του με τους οποίους έκανε συντροφιά. Λίγοι και δακτυλοδεικτούμενοι ήταν οι αριστεροί στο νησί. Ένα βράδυ, μαζί με τους Δ. Χ., Γιώργο Καλαντζάκη (που αργότερα εξελέγη αρκετές φορές δημοτικός σύμβουλος με το Κ.Κ.Ε.), Δημήτρη Επιτρόπου (που πέθανε νέος από φυματίωση) και κάποιους άλλους γύριζαν από γλέντι αργά τη νύχτα «εν ευθυμία βρισκόμενοι» και περνούσαν μπροστά από τις Φυλακές. Εκεί άρχισαν να τραγουδούν με βροντερή φωνή το «Εμπρός της γης οι κολασμένοι». Το τραγούδι απλώθηκε γρήγορα σε εκατοντάδες στόματα πολιτικών κρατουμένων, που έγιναν ένα με την ελεύθερη νεανική παρέα. Οι ανθρωποφύλακες ενοχλήθηκαν πολύ με το συμβάν και ειδοποίησαν τη χωροφυλακή που έσπευσε να συλλάβει τους νεαρούς ταραξίες, πράγμα όχι δύσκολο. Κατά τη σύλληψή του Παναγιώτη ήταν παρών ο λιμενάρχης Αίγινας Χρήστος Κουμπανιός, ο οποίος τον χτύπησε στο κεφάλι και το χέρι με τον υποκόπανο του όπλου. Έπειτα τον οδήγησαν στο κρατητήριο, απέναντι από τη Μητρόπολη, εκεί που μέχρι πρότινος βρισκόταν το ζαχαροπλαστείο «Γαλαξίας».
Στο κρατητήριο αιμορραγούσε και η αδελφή του Ελένη ζήτησε από γνωστό γιατρό του νησιού να πάει να τον εξετάσει αλλά εκείνος δεν πήγε (!!!). Τότε πήρε πανιά και οινόπνευμα και τα πήγε στη φυλακή. Με αυτά του καθάρισαν και του έδεσαν την πληγή οι σύντροφοί του και αυτό ήταν όλο. Νεαρό κορίτσι τότε, υπήρξε όμως μάρτυρας ενός ακόμη περιστατικού, που σημάδεψε τη ζωή της. Μια ομάδα γνωστών τραμπούκων της τοπικής κοινωνίας ζήτησε από τον διοικητή του αστυνομικού τμήματος να μπει μέσα στο κρατητήριο, για «να λιώσει» τους κομουνιστές. Δε γνωρίζει, αν τους δόθηκε η άδεια, αλλά κατευθύνθηκαν, κραδαίνοντας ρόπαλα και επιδεικνύοντας τις γροθιές τους, προς την είσοδο του κελιού. Η ίδια παρακολουθούσε μουδιασμένη και έντρομη τη σκηνή από τη γωνία της Μητρόπολης. Ο φρουρός ήταν ένας νεαρός φαντάρος που, καθώς φαίνεται, είχε φιλότιμο κι ευαισθησία. Στύλωσε ψύχραιμα το όπλο του και τους είπε κοφτά: «Όποιος θέλει, ας περάσει». Οι θρασύδειλοι εκείνοι βάρβαροι υποχώρησαν και οι έγκλειστοι γλίτωσαν τον ξυλοδαρμό ίσως και το θάνατο. Η Ελένη, η μητέρα μου, ακόμη και σήμερα, στα ογδόντα τέσσερα της χρόνια, συγχωρά τα πεθαμένα εκείνου του φαντάρου.
Μετά από κράτηση κάποιων ημερών, ο Παναγιώτης μεταφέρθηκε στο Μεταγωγών του Πειραιά, όπου έμεινε φυλακισμένος κάπου ένα μήνα. Εκεί γνώρισε τον Μιχάλη Πρωτονοτάριο του Βασιλείου που αργότερα, προς μεγάλη του λύπη, εκτελέστηκε, μαζί με άλλους δεκαοχτώ, στη μάντρα του νεκροταφείου της Αγίας Ειρήνης, στην Αίγινα (7 – 5 – 48).
Για πολύ καιρό η οικογένεια Πρωτονοταρίου είχε να αντιμετωπίσει νυχτερινές εφόδους από χωροφύλακες, που στην πραγματικότητα είχαν επιφορτιστεί με το… καθήκον να τρομοκρατούν τις οικογένειες των αριστερών. Ένα τέτοιο περιστατικό είχε πρωταγωνιστή το χωροφύλακα Θόδωρο Χουλιάρη. Αυτός χτύπησε επιτακτικά την πόρτα του σπιτιού, αργά τη νύχτα κι, αφού προκάλεσε φόβο και ανησυχία τις γυναίκες, φώναξε έντονα: «Παναγή, σήκω επάνω». Όταν εκείνος σηκώθηκε άρον άρον από το κρεβάτι, τον έβαλε να υπογράψει ένα χαρτί που έλεγε ότι έγινε έλεγχος στο σπίτι, είπε ένα ξερό «καληνύχτα, σας» κι έφυγε μαζί με τη συνοδεία του. Δίπλα στην πόρτα ήταν μονίμως κολλημένο ένα χαρτί με τα ονόματα των ενοίκων του σπιτιού και οι χωροφύλακες ήρθαν κι άλλες φορές για έλεγχο ή, πιο συχνά, με σκοπό την κατατρομοκράτηση της οικογένειας, τα μέλη της οποίας έπεφταν συχνά εκείνα τα χρόνια θύματα αναίτιων και απρόκλητων προσβολών και επιθέσεων και από άλλους «αξιοσέβαστους στυλοβάτες της τάξης και της ηθικής» του νησιού.
Κάποια στιγμή στην Αίγινα μαθεύτηκε ότι η Χωροφυλακή συγκέντρωνε αριστερούς για τους τόπους εξορίας. Όντας κουρασμένος από την πολλή δουλειά, ο Παναγής αποφάσισε να πάει να κοιμηθεί στο σπίτι της θεία – Κατίνας στους Άγιους Ασώματους. Άφησε όμως εντολή στην αδελφή του, αν έρθουν να τον ζητήσουν, να τους πει ότι θα παρουσιαστεί στο τμήμα μόνος του το πρωί. Παρ’ όλ’ αυτά κανείς δεν τον γύρεψε κι έμεινε με την απορία. Αργότερα έμαθαν από άνθρωπο της χωροφυλακής ότι ο τότε διοικητής δεν τον «έδωσε», γιατί τον είχε γνωρίσει, όταν του έφτιαχνε τα υδραυλικά, και πίστευε ότι ήταν ένας καλός άνθρωπος, που δεν ήταν άξιος να κάνει κακό σε κανέναν. Πάντως η κυρα – Ζαφειρία, για να τον αποτρέπει από τυχόν… αταξίες, δεν έπαυε να του υπενθυμίζει κάθε τόσο ότι του είχε έτοιμο «το μπόγο πίσω από την πόρτα».
Ο Μάκης ο Αγγελοκαστρίτης τον γνώριζε από μικρός κι έχει έντονες μνήμες από κείνον. Θυμάται ότι «έφτιαχνε υδραυλικά και μιλούσε πολιτικά». Τον εντυπωσίαζε το χιούμορ και οι λογικές κουβέντες του αλλά και η κόντρα του με το κατεστημένο. Είχε συνέχεια μπλεξίματα με τη χωροφυλακή αλλά και με τους χαφιέδες, που τον ακολουθούσαν ακόμη και στα γλέντια του. Μια φορά που τον έψαχναν κρυβόταν στο σπίτι της γιαγιάς του της Φιωρής, που ήταν κοντά στο δικό του στους Ασώματους.
Ήταν μάλιστα, καθώς αναφέρει, ένας από τους λίγους ανθρώπους που διάβαζε ελεύθερα εφημερίδα και σχολίαζε τα δημοσιεύματα σ’ εκείνες τις δύσκολες εποχές. Τέλος συμπληρώνει ότι ο Παναγής είχε στην κατοχή του ένα αντίτυπο «της Μαύρης Βίβλου της ΕΔΑ» (άλλο ένα είχε ο Καλαντζάκης), στο οποίο ήταν γραμμένο μεταξύ άλλων και το όνομα το δικό του.
Όσον αφορά τις εφημερίδες η γυναίκα του Αφρούλα αναφέρει ότι, κάποτε που τον κάλεσαν στο τμήμα, ο διοικητής θέλησε να τον «ψαρέψει» για τις εφημερίδες που διάβαζε, προσπαθώντας να… βγάλει λαβράκι. Σκόνταψε όμως πάνω στο χιούμορ και την εξυπνάδα του, που δεν τον εγκατέλειπαν ποτέ. Αφού του αράδιασε όλες τις εφημερίδες που έπαιρναν οι γείτονές του, εκείνος έγινε θηρίο και μπήκε στο ψητό, ρωτώντας τον, αν διάβαζε Ριζοσπάστη. Η απάντηση του ήταν: «Τι να σας πω, εγώ μαζεύω πολλές εφημερίδες, γιατί μ’ αυτές καθαρίζω τα εργαλεία μου». Τότε ο διοικητής, εκτός εαυτού, φώναξε να τον πάρουν από μπροστά του, για να μην τον… σκοτώσει.
Έξι χρόνια πριν από το θάνατό του ο έξυπνος και ιδιαίτερος αυτός άνθρωπος άρχισε να παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα υγείας. Προσωπικά θυμάμαι ότι, λίγο πριν να μας ξεχάσει σιγά – σιγά όλους κι ενώ υπέφερε από πονοκεφάλους και διάφορες άλλες ενοχλήσεις, έλεγε αγανακτισμένος: «Μ’ έφαγε ο κερατάς ο Κουμπανιός!». Φαίνεται πώς εκείνο το χτύπημα στο κεφάλι από το λιμενάρχη της Αίγινας ήταν καίριο και του έπαιξε τελικά άσχημο παιχνίδι: του στέρησε τα ήρεμα γηρατειά, που επιθυμεί κάθε άνθρωπος.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία της αδελφής του Ελένης, ο Κουμπανιός είχε το θράσος, όταν ο θείος αποφυλακίστηκε και, γυρίζοντας από τον Πειραιά, ανέλαβε πάλι το μαγαζί του, να πάει και να του ζητήσει να του… φτιάξει κάτι. Εκείνος έγινε έξαλλος και πήγε να του επιτεθεί. Παρενέβησαν η μάνα και η αδελφή, έσωσαν την κατάσταση και αποφεύχθηκαν τα χειρότερα. Όταν ρώτησαν το λιμενάρχη πώς μπόρεσε να πάει να ζητήσει ο,τιδήποτε από τον άνθρωπο στον οποίο είχε φερθεί τόσο άσχημα, εκείνος απάντησε ότι τότε (που τον χτύπησε) έπραττε το καθήκον του.
Ο Παναγιώτης Πρωτονοτάριος, ο θείος μου, έφυγε από τη ζωή αθόρυβα το καλοκαίρι του 2000, σε ηλικία εβδομήντα επτά ετών, καθαρός και τίμιος, χωρίς να εξαργυρώσει αργύρια προδοσίας και μένοντας πιστός στις ιδέες του. Υπήρξε ένας απλός, λαϊκός, εργαζόμενος άνθρωπος και παράλληλα νοήμων και παθιασμένος με τη ζωή. Με αυτό το κείμενο θέλησα να θυμίσω στους συμπατριώτες και τις συμπατριώτισσές μου και σ’ όσους άλλους ενδιαφέρονται το πέρασμά του από τη ζωή. Το αφιερώνω στη μνήμη του με σεβασμό κι αγάπη.
Ακολουθεί το ποίημα, που έγραψε για κείνον η εξαδέλφη του Αγγελική (Κική) Σαραντάκου και περιλαμβάνεται στην ποιητική της συλλογή «Με την άμπωτη», 1989, σ. 37.
Στον Παναγιώτη
Είναι κάτι φάροι στις έρημες ξέρες
που τους δέρνει το κύμα το καταχείμωνο
μα μένουν ασάλευτοι και φωτίζουν το πέλαγο.

Είναι κάτι φάροι σπαρμένοι στις θάλασσες
έξω απ’ τις πορείες των καραβιών,
για τους ψαράδες που ξεστρατίζουν τις νύχτες.

Σαράντα χρόνια σε σημαδεύαν στο στήθος
Κι εσύ να μένεις αμετανόητος κι αμετάπειστος,
Να μας διηγιέσαι, γαληνεμένος, τις ιστορίες σου…

Μαρτυρίες
Αγγελοκαστρίτης Δαμιανός (Μάκης) (φίλος του Παναγιώτη, πολύ μικρότερος σε ηλικία)
Β. Γ. (φίλος)
Γ. Σ. (εξάδελφος)
Πρωτονοταρίου Αφρούλα (σύζυγος)
Ρόδη Ελένη (αδελφή)
Ρόδης Παναγιώτης (γαμπρός)

Ευχαριστώ πολύ τους ανθρώπους που μου έδωσαν τις μαρτυρίες τους και την Αγγελική (Κική) Σαραντάκου για το ποίημα της, που ομόρφυνε το κείμενό μου.

Σημειώσεις: α) Σε τρεις περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν τα αρχικά των ονομάτων. Οι δύο πρώτες αφορούν ανθρώπους μεγάλης ηλικίας, που είχαν την καλοσύνη να μου δώσουν τις μαρτυρίες τους, κι αυτό έγινε, γιατί οι ίδιοι δε γνωρίζουν καθόλου από διαδίκτυο και η έκθεση σ’ αυτό πιθανόν να τους κάνει να αισθανθούν άβολα. Η τρίτη έχει να κάνει με έναν ομοϊδεάτη του θείου μου του Παναγιώτη, που πιθανόν η οικογένειά τους να μην επιθυμεί επίσης μια τέτοιου είδους έκθεση και δε γνωρίζω προσωπικά κανέναν τους, για να τους ρωτήσω.
β) Αν και γνωρίζω το όνομα του γιατρού που κλήθηκε να εξετάσει το θείο μου τον Παναγιώτη στο κρατητήριο και δεν πήγε εκεί που τον καλούσε το καθήκον του, καθώς και ενός από τα μέλη της ομάδας που επιχείρησε να εισέλθει στο κρατητήριο για να χτυπήσει τους κρατουμένους, δεν τα αναφέρω, γιατί η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά εκείνους και όχι τους απογόνους ή τους συγγενείς τους.

https://www.youtube.com/watch?v=YklMCBYliIE&list=PLbKu8Ip5xPxovP1n6u2jkkoRQNWtTqflo&index=1

https://www.youtube.com/watch?v=AqA7AJt3Gro&index=15&list=PLbKu8Ip5xPxovP1n6u2jkkoRQNWtTqflo

https://www.youtube.com/watch?v=hJ1IFDmtzSQ&index=17&list=PLbKu8Ip5xPxovP1n6u2jkkoRQNWtTqflo

Ξεψύχησε ο Νίκος, απότομα και χωρίς προειδοποίηση. Θα μας λείψει από όλες τις συνάξεις, αυτές που ζήσαμε μαζί. Ευθύς και εύθυμος, έδωσε ζωή στη Συνέλευση Αγανακτισμένων Αίγινας, με το ύφος του, την ανθρωπιά του και τις παρεμβάσεις του. Ελαφρύ να ‘ναι το χώμα που θα τον σκεπάζει. Ζωή, στα εγγόνια του, στα παιδιά του και στην Ελένη, την κυρά του. ΓΚ

εις μνήμην Φίλιππου

αναδημοσίευση από το Άρδην

Μια συνωμοσία σιωπής, του Φίλιππου Συρίγου

Το Άρδην την Τετάρτη 24 Σεπτεμβρίου 1997 διοργάνωσε στην Αίθουσα Ανταποκριτών Ξένου Τύπου συζήτηση με θέμα: ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ 2004, το όραμα του παρασιτικού εκσυγχρονισμού, ο αθηνοκεντρισμός, η εγκατάλειψη της περιφέρειας με εισηγητές τους Δημήτρη Ρόκο, καθηγητή ΕΜΠ, Γεράσιμο Σκλαβούνο, μέλος της Επιτροπής Πολιτών κατά της ανάληψης της Ολυμπιάδας, Φίλιππο Συρίγο, δημοσιογράφο, Μιχάλη Χαραλαμπίδη, πρώην μέλος του Ε.Γ. του ΠΑΣΟΚ, με παρεμβάσεις των Μάκη Δεληβοριά, από τη Σύνταξη του περιοδικού Νέα Οικολογία, Γιάννη Σχίζα, από την σύνταξη του περιοδικού Οικοτοπία και συντονιστή το Γιώργο Καραμπελιά, συγγραφέα. Παρακάτω παραθέτουμε την ομιλία του Φίλιππου Συρίγου που πρόσφατα “έφυγε”, ήταν από τους λίγους δημοσιογράφους που τότε αντιτάχθηκε στους καταστροφικούς Ολυμπιακούς Αγώνες, αν τον είχαν ακολουθήσει τότε και άλλοι τα πράγματα για την χώρα μας θα ήταν διαφορετικά.

Σήμερα στο ταπεινό νεκροταφείο στις Άλωνες ο αγωνιστής Χρήστος Νικολαΐδης πήρε το δρόμο για την τελευταία του κατοικία. Μαζί του ήταν το στενό οικογενειακό του περιβάλλον, φίλοι, γνωστοί αλλά και οι σύντροφοί του από τον πόλεμο για την απελευθέρωση της Ελλάδας από την τριπλή φασιστική κατοχή και αργότερα από τη λαομίσητη Αγγλόφιλη και Αμερικανόφιλη μοναρχία. Δικάστηκε και καταδικάστηκε όπως χιλιάδες αγωνιστές της ελευθερίας μας, φυλακίστηκε σε διάφορες Φυλακές μέχρι και στις Φυλακές της Αίγινας. Μαζί του στην τελευταία του κατοικία πήρε την κόκκινη σημαία των ιδανικών του κομμουνισμού και τη σημαία του σκλαβωμένου Πόντου. Καλό ταξίδι σύντροφε… 

δημοσιεύτηκε στο περιοδικό MANIFESTO, στον “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟ ΚΟΣΜΟ” και αναδημοσιεύεται από κει στη “ΣΧΕΔΙΑ ΣΤ ΑΝΟΙΧΤΑ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ”

Το φάντασμα της ιδιωτικοποίησης του νερού και το φάσμα της μεγάλης μας άγνοιας

Αφιερωμένο στο Σταύρο Κούβαρη, φίλο, αδελφό και σύντροφο, από το Γαλατά Τροιζηνίας που έφυγε απότομα τον Αύγουστο του παρόντος χρόνου. Ο Σταύρος, με οδηγό τη δημιουργό αφέλεια του Καλού, είχε την αλληλεγγύη, τη φιλοσοφία, την ιστορία και την τέχνη όχι σαν κοινωνικό παράδειγμα αλλά σαν στάση ζωής. Ένας σπάνιος βιοπαλαιστής της καθημερινότητας, με το τζαμάδικό του να θυμίζει ενίοτε σχολή διαλόγου, τεκμηρίωσης και περισυλλογής για το Σεφέρη, για τα βουνά της Πελοποννήσου, για τις αρχαιότητες και το Βυζάντιο, για τον ελληνισμό και το όραμα για δικαιοσύνη και ελευθερία. Κι από την άλλη, να τρέξει παντού, για όλα: για τον άνθρωπο. Και πάνω απ’ όλα μην γνωρίζοντας για αυτό που έκανε: τη διαφορά στον κόσμο μας.

Η «λιγοστή» «παραγωγή» του Η2Ο και η κατασκευή σπανιότητας

Η -στην καλύτερη των περιπτώσεων- αντίσταση στην επικείμενη, εν Ελλάδι, ιδιωτικοποίηση του νερού, αποτέλεσμα της οποίας μπορεί να είναι η αναίρεση μιας τέτοιας απόφασης όπως συνέβη πρόσφατα μέσω δημοψηφίσματος στην Ιταλία, δεν μπορεί να αλλάξει σε καμιά περίπτωση ούτε να δρομολογήσει αλλιώς την υπόθεση της διαχείρισης του νερού. Η ιδιωτικοποίηση δεν είναι παρά μια σταγόνα στο ποτήρι που ξεχειλίζει. Ή αλλιώς στο ποτήρι που αδειάζει.

Το νερό, από τότε που έπαυε να είναι αντικείμενο διαχείρισης της κοινότητας, υπόθεση προσευχής και λιτανείας στις κρίσιμες περιόδους ανομβρίας, περνούσε στα χέρια της μεγάλης θεάς Ανάπτυξης και των ιερέων-επενδυτών της στο ναό του Κέρδους. Για να μπορέσουμε όμως να περάσουμε στην κατάσταση μιας πρώιμης διαχείρισης από το κεφάλαιο έπρεπε να εφευρεθεί η σπανιότητα του νερού στο πλαίσιο μιας εν γένει προβληματοποίησής του. Ήδη από τη δεκαετία του ‘90 αρχίσαμε να μαθαίνουμε ότι δεν έχουμε αρκετό νερό, αφού από το 70% της υδρογείου που κάποιος πραγματοποιήσει το λάθος να μας το δώσει το περισσότερο σε θάλασσα, μόνο το 2% είναι πόσιμο κι απ’ αυτό πρόσβαση μπορούμε να έχουμε μόνο στο 0,5%. Τι κρίμα που διαλέξαμε λάθος πλανήτη. Ποσώ δε μάλλον οι άνθρωποι από την Αφρική με τους εκατομμύρια διψασμένους όπως μας πληροφορούν οι φιλάνθρωπες ΜΚΟ, που διάλεξαν μια, ακόμα, πιο λάθος ήπειρο.

Αλήθεια τι μπορεί να σημαίνει, όμως, ότι 50-60.000 κυβικά χιλιόμετρα περίπου, είναι το νερό των κατακρημνίσεων, μια άλλη λέξη για τις βροχές; Τι μπορεί να σημαίνει ότι τα νέα σύνορα που μπήκαν από τους αποικιοκράτες, απαγορεύουν τις μετακινήσεις πληθυσμών σε περιόδους ξηρασίας; Τι μπορεί να σημαίνει ότι το νερό της Αφρικής μολύνεται από την εξόρυξη, τη βιομηχανία και την πετροχημική διαδικασία που είναι μακριά και πέρα από την πόρτα μας; Ερωτήματα που έτσι κι αλλιώς έχουν εξοριστεί μαζί με την Αλήθεια και τη Νοημοσύνη.

Ας δούμε το τι σήμαινε το έδαφος με τους υδροφόρους το ορίζοντες, το νερό των θαλασσών, των λιμνών και των ποταμών μέχρι και πριν 20-30 χρόνια. Για τη βιομηχανία, την πετροχημική επιχείρηση, για την εκβιομηχανισμένη γεωργία της «πράσινης ανάπτυξης» της Κοινωνίας των Εθνών, το νερό δεν ήταν παρά το απαραίτητο στοιχείο για την παραγωγή. 150 τόνοι νερό για ένα αυτοκίνητο, 40 λίτρα νερό για ένα τσιπάκι και τα 2/3, διεθνώς, των αποθεμάτων νερού για την αγροτική παραγωγή των μονοκαλλιεργειών του ρυζιού, του σταριού, του βαμβακιού και του καλαμποκιού. Νερό που επιστρέφει μολυσμένο. Ιδού λοιπόν η μόλυνση όχι ως ατύχημα αλλά ως «κεντρική καπιταλιστική λειτουργία», όπως τονίζουν οι συγγραφείς της μπροσούρας «Νερό υπό πίεση» από τις εκδόσεις Αντισχολείο.

Αν ψηλαφίσουμε και την πραγματικότητα των μεγάλων φραγμάτων που πραγματοποιήθηκαν στη Δύση και στον Τρίτο Κόσμο κατόπιν της ίδιας διεθνούς επιταγής με τα εκατομμύρια φραγματικών προσφύγων, με τις καταστροφές από τις «παράπλευρες» ζημιές, με την καταστροφή των τοπικών οικονομιών, με τη συγκράτηση της γόνιμης λάσπης στους πυθμένες των φραγμάτων, με τις νέες υποχρεωτικές καλλιέργειες για την παραγωγή χαρτιού (για να μπορεί η θεία μου να γράφει αέναα στη Δύση για τις ερωτικές περιπέτειές της σε βιβλία), τότε μιλάμε για μια άνευ προηγουμένου καταστροφή. Αυτά αφηγείται η Βαντάνα Σίβα στο βιβλίο της «Πόλεμοι για το νερό από τις εκδόσεις Εξάρχεια. Εξ άλλου, η τουριστική ραστώνη στις πρώην παράλιες αγροτικές περιοχές επιβάλλει ένα πρότυπο αστικής σπατάλης σε μη αστικές περιοχές. Τι άλλο θα μπορούσε κανείς να υποθέσει όταν στην κορύφωση μιας τρίχρονης ξηρασίας, το 1998, στην Κύπρο, η κυβέρνηση έκοψε την παροχή νερού κατά 50% στους αγρότες εξασφαλίζοντας τις ανάγκες σε ύδρευση, 2 εκατομμυρίων τουριστών; Ή πώς μπορούμε να ζήσουμε στην ολοένα και διευρυμένη γεωγραφικά και κοινωνικά, αστικοποίηση, όταν χρειαζόμαστε απίστευτες ποσότητες νερού για να πλησιάσουμε τα πρότυπα ενός νέου υγιεινισμού και της λατρείας του εγώ, στις σύγχρονες μητροπόλεις;

Για τα πλυντήρια, για το γρασίδι και τα καλλωπιστικά, για το καζανάκι, για τις πισίνες των μεσοαστικών στρωμάτων, για το πλύσιμο του αυτοκινήτου, για το σώμα που πρέπει να αφρίζει στους λουτήρες; Το ερώτημα είναι το αν το νερό λιγοστεύει. Όχι. Επιστρέφει ως πλημμύρα ή ως θεομηνία εν όψει των σύγχρονων κλιματικών αλλαγών σε μια εποχή που η αστικοποίηση το σιχτιρίζει προς τη θάλασσα. Για τις πόλεις τα όμβρια ύδατα είναι το ένα και το αυτό με τα πάσης φύσεως λύματα, ενώ για την ύπαιθρο ένα άχρηστο νερό που παρασέρνει τόνους γόνιμο έδαφος από τις πυρκαγιές κι από την εγκατάλειψη των καλλιεργειών στις αναβαθμίδες. Τι αξία μπορεί να έχει σε μια γη που γίνεται οικοδομήσιμη; Γιατί να συγκρατήσουμε το νερό σε σουβάλες, σε στέρνες, σε μικρά φράγματα ανάσχεσης; Αφού έρχεται ήδη στις βρύσες μας. Το πρόβλημα παραμένει η τιμή. Και η ποιότητα. Και η ποσότητα. Κι αυτά παραμένουν οι μεγαλύτερες αυταπάτες στη δημόσια συζήτηση για το νερό. Διότι –στην καλύτερη των περιπτώσεων- μας κατατάσσουν στην πλευρά των απαιτητικών καταναλωτών.

Η ιδιωτικοποίηση των δικτύων, το εμφιαλωμένο και το «εικονικό νερό», ως φάρμακα με παρενέργειες

Η κατάρρευση και γήρανση του δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης των πόλεων, η μόλυνση των νερών από τη βιομηχανία και την εκβιομηχανισμένη γεωργία και τα φράγματα, ο παρασιτικός τουρισμός και η νέα αποκάλυψη δισεκατομμυρίων κέντρων του σύμπαντος που κουβαλούν ένα πεπερασμένο σαρκίο, ήταν και η ενοποιός αφορμή για την εμπορευματοποίηση του απόλυτου αγαθού. Ενός αγαθού που δεν μπορεί να παραχθεί. Του νερού. Μιας «νέας ηπείρου» προς ανακάλυψη δίπλα σ’ αυτές του ήλιου, του αέρα και των ζωικών κυττάρων του ανθρώπινου σώματος, όπως τονίζουν οι συγγραφείς στο «Νερό υπό πίεση». Εδώ και μια τριακονταετία, το παγκόσμιο εργοστάσιο νερού χτίζει μέσω της ιδιωτικοποίησης στα θεμέλιά του, ολόκληρες κοινωνίες μαζί με το νερό τους.

Από κει ξεκινάει ταυτοχρόνως και η εκτίναξη στα ύψη της κατανάλωσης εμφιαλωμένου νερού. Αποφασιστικό επιχείρημα είναι η υγιεινή που έχει ως αποτέλεσμα το διαχωρισμό πόσιμου και νερού για τη λάτρα. Ο Τρίτος Κόσμος είναι το αποτελεσματικό πεδίο εφαρμογής της νέας τάξης νερού. Από αυτόν ξεκινάει, μαζί με όλες τις κρυπτορατσιστικές θεωρήσεις για τους Αφρικανούς που «δεν διαχειρίζονται σωστά» το νερό ή απλά, είναι «άτυχοι». Νούμερα σε διαφημιστικά σποτ των ανθρωπιστικών αποστολών, ντοκιμαντέρ με την απελπισία των αποξηραμένων περιοχών είναι οι πρώτες επισημάνσεις του καθεστώτος διαρκούς απειλής. Οι ιδιωτικές εταιρίες με προεξάρχουσες αυτές της Γαλλίας (οι οποίες καλύπτουν μια πρώιμη ιδιωτικοποίηση από τα μέσα του 19^ου αιώνα) μαζί με αυτές από τις ΗΠΑ και την Αγγλία, αναλαμβάνουν σε συνεργασία με το κράτος τη διαχείριση του νερού σε πόλεις της Δύσης και του Νότου. Τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά:

1)Νέες εργασιακές σχέσεις με πτώση των μισθών και απολύσεις προσωπικού αν προστεθεί και το δώρο κάποιων μετοχών σε ημετέρους παρατρεχάμενους.

2)Κατακόρυφη αύξηση της τιμής του νερού από 100% έως 200% αντίστοιχα με τα κέρδη που ήταν από 400% έως 600%. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Βολιβία στην οποία οι καταναλωτές ύδατος πλήρωναν το 1/3 του εισοδήματός τους για το νερό.

3)Πάγωμα των επενδύσεων στις υποδομές αφού οι νέοι κάτοχοι του νερού αρνούνταν να επενδύσουν ως όφειλαν για την ανασυγκρότηση των δικτύων. Ένα 5% ως στάχτη στα μάτια, στην καλύτερη των περιπτώσεων, δικαιολογούσε τις επιλογές των Δήμων και των κυβερνήσεων για τη σύναψη του συμβολαίου.

4)Σύνδεση των τιμών με σκληρό νόμισμα με τη ρύθμιση των τιμών να «σέβεται» τις διακυμάνσεις του δολαρίου κι όχι του τοπικού ή εθνικού νομίσματος. Η περίπτωση της Αργεντινής είναι και η πιο τρανή: ενώ κατέρρεε το πέσος, η τιμή του νερού ανέβαινε με βάση το δολάριο.

5)Αποικιακές συμφωνίες εταιριών με τις «πρώην» αποικίες της έδρας τους είναι μια άλλη παράμετρος για τη σύνταξη των δανειακών όρων. Με τις πλάτες της παλιάς αποικιακής αίγλης και με τα χαρτονομίσματα του δανείου να κουνιούνται στη μύτη των κυβερνητικών προσώπων στις αποικίες, σύναπταν συμφωνίες ιδιωτικοποίησης του νερού. Με όρους απαγόρευσης ακόμα και συλλογής βρόχινου νερού ή ελεύθερης λήψης από το ποτάμι.

6)Επιδείνωση των συνθηκών υγιεινής. Με ανύπαρκτη συντήρηση των δικτύων και έλλειψη επενδύσεων στις υποδομές, το νερό κατάντησε σε περιπτώσεις επικίνδυνο. Θάνατοι και αρρώστιες από δυσεντερία στην πολιτισμένη Δύση, ενώ στην Αφρική εμφανίστηκε η μεγαλύτερη επιδημία χολέρας. Μόνο στον πρωτοκοσμικό Καναδά η κυβέρνηση μετά την αποκάλυψη ότι το 1/3 του νερού είναι μολυσμένο από κολοβακτηρίδια, αφαίρεσε τον συγκεκριμένο έλεγχο και την επόμενη χρονιά κατάργησε το πρόγραμμα ελέγχου, ενώ στην Ατλάντα της πρωτοκοσμικής Αμερικής εκδόθηκαν, το 2002, 5 επείγουσες προειδοποιήσεις για βρασμό νερού.

7)Διάλυση των παλιών τρόπων συγκράτησης και διαχείρισης του νερού.

Γενικά όπου εφαρμόστηκε η ιδιωτικοποίηση εγκαταστάθηκε ο υδρομετρητής και εκδόθηκαν μετοχές για τους φίλους της εταιρίας. Παράλληλα η χρήση του εμφιαλωμένου νερού καθιερώθηκε ως ένα σύμβολο υγιεινής ζωής και αποφυγής ασθενειών. Ένα πλασέμπο-νερό, δια πάσα νόσον και μαλακίαν. Έτσι, σαν έτοιμες από καιρό, πολυεθνικές εταιρίες, δίπλα σ’ αυτές της ιδιωτικοποίησης των δικτύων, με κάθε είδους νερό (από μεταλλικό μέχρι το καθαρισμένο από το αστικό δίκτυο) μπήκαν στο χορό των λύσεων. Τελευταίο εφεύρημα αποτελεί η επικείμενη πληρωμή του «εικονικού νερού»: η έξτρα πληρωμή του αποτυπώματος νερού που χρειάστηκε για να παραχθεί κάθε προϊόν. «Μόνο όταν το πληρώνεις το εκτιμάς»! Έτσι δεν αναφωνούν εν χορώ οι εγκέφαλοι ρυπαρογράφοι των διάφορων Εκόνομιστ;

Η αστικοποίηση: κοινός παρανομαστής του προβλήματος νερού και διαχείρισης πάσης φύσεως αποβλήτων

Η αστική μεγέθυνση ως άμεση επίπτωση της βιομηχανικής, είναι η βασική αιτία της ανάληψης από το κράτος της διευθέτησης δυο σοβαρών ζητημάτων δίπλα σ’ αυτό της στέγασης για την αναπαραγωγή του τότε προλεταριάτου: της υδροδότησης και της αποχέτευσης. Της κάλυψης με το απόλυτο αγαθό για τη ζωή και της διοχέτευσης αυτής της περιττής μάζας-λυμάτων, επιβλαβούς για την υγεία. Τα λύματα των πρώιμων πόλεων της πρωτοκοσμικής Ευρώπης που δημιουργούσαν τις επιδημίες δεν θα μπορούσαν να ξεπεραστούν απλά με το τακούνι που η αστική κοκεταρία εφηύρε για να πατά η κυρία αφ’ υψηλού στα σκατά, που ήταν παντού…

Η αστική ανάπτυξη ξεκίνησε να γίνεται το πρότυπο ζωής και καθημερινότητας, ένα πρότυπο νικηφόρο απέναντι στις αγροτικές κοινωνίες που συμβόλιζαν το κακό μας παρελθόν. Και η ανάπτυξη, γενικότερα, ως κοινό φαντασιακό του καπιταλισμού αλλά και των σοσιαλιστικών θεωρήσεων για την ευημερία και την ανθρώπινη ευτυχία, σήμαινε την απεριόριστη κι ατέρμονη εκμετάλλευση της Φύσης.

Ο John Widtsoe από το τμήμα διαχείρισης υδάτινων πόρων των πρώιμων ΗΠΑ, ακολουθώντας κατά γράμμα σχεδόν τον Άνταμ Σμιθ, δηλώνει:

«Η μοίρα του ανθρώπου είναι να κατακτήσει όλη τη γη και η μοίρα της γης είναι να υποταχθεί στον άνθρωπο. Δεν μπορεί να υπάρχει καθολική κατάκτηση της γης ούτε πραγματική ικανοποίηση για την ανθρωπότητα, αν μεγάλα τμήματα της γης παραμένουν έξω από τον πλήρη έλεγχο του ανθρώπου. Μόνο όταν όλα τα μέρη της γης αναπτυχθούν με την καλύτερη υπάρχουσα γνώση και περιέλθουν σε ανθρώπινο έλεγχο, θα μπορεί πλέον ο άνθρωπος να πει ότι η γη του ανήκει…».

Για τον Μαρξ «η αστική περίοδος της ιστορίας πρέπει να δημιουργήσει την υλική βάση του καινούριου κόσμου –απ’ τη μια μεριά, την παγκόσμια επαφή, τη θεμελιωμένη στην αμοιβαία εξάρτηση των ανθρώπων και τα μέσα αυτής της επαφής κι απ’ την άλλη, την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του ανθρώπου και το μετασχηματισμό της υλικής παραγωγής σε μια επιστημονική κυριαρχία πάνω στους φυσικούς παράγοντες…».

Η κυριαρχία στη φύση από πλευράς ανθρώπινης δραστηριότητας κατοχύρωσε το άστυ ως την απόλυτη κοινωνική έκφρασή του και την αστική πολιτική και οικονομία ως την απαραίτητη λειτουργία της. Σε μια εποχή πολύπλευρης κρίσης όπου ο αστικός πληθυσμός τείνει να υπερβεί τον πληθυσμό της περιφέρειας παγκοσμίως, μπορούμε πλέον να μιλάμε για μια άνευ προηγουμένου καταστροφή. Από τις Δυτικές ακτές της Αμερικής που τεράστιοι σωλήνες διοχετεύουν απίστευτες ποσότητες νερού στην πρώην έρημο, μέχρι τον περιορισμό της λίμνης Αράλη στο μισό της μέγεθος από την σοσιαλιστική σοβιετική δημοκρατία, το νερό δεν είναι παρά ένα υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις εφαρμογές της συγκεντρωτικής οικονομίας. Από την Αλάσκα και την εκμετάλλευση του νερού των πάγων της μέχρι το νότιο άκρο της Αφρικής, το παγκόσμιο εργοστάσιο νερού υπό την καθοδήγηση των «σχολών σκέψης» είναι το απαραίτητο εμπόρευμα που οφείλει να γίνεται μονοπώλιο. Στο πλαίσιο της ολοκληρωτικής κατάκτησης των ηπείρων, οι νέες ήπειροι, το νερό, ο αέρας, ο ήλιος και το ανθρώπινο σώμα, ξεπροβάλλουν ως προκλήσεις για τους νέους κονκισταδόρους, χαρτογιακάδες, επιχειρηματίες και εκατομμύρια χρήσιμους ηλίθιους της Αγοράς. Αρκεί να συνεχιστεί ο αστικός σχεδιασμός της οικονομίας και το περίφημο αστικό-καταναλωτικό μας μοντέλο. Ένα μοντέλο βασισμένο στον τριτογενή τομέα με την πρωτογενή παραγωγή και τη δευτερογενή να γίνεται υπόθεση των τριτοκοσμικών αποικιών της Δύσης. Πάλι!                                                                            

 Στην «ισχυρή Ελλάδα», την εποχή του Εκσυγχρονιστάν μέχρι το Μνημόνιο

Από την ΟΥΛΕΝ την ΠΑΟΥΕΡ και την ΤΕΛΕΦΟΥΝΚΕΝ που ήταν οι προπολεμικοί ιδιωτικοί φορείς για τη διαχείριση του αστικού δικτύου ύδρευσης, της ηλεκτρικής ενέργειας και του δικτύου τηλεπικοινωνιών, αντίστοιχα, περάσαμε σταδιακά στην κρατικοποίηση της διαχείρισης: Η ΕΥΔΑΠ, η ΔΕΗ και ο ΟΤΕ αναλαμβάνουν με κρατική χρηματοδότηση να διαχειρίζονται τα αγαθά του νερού, της ενέργειας και της τηλεπικοινωνίας. Μέχρι και το ’90, δεκαετία των μεγάλων αλλαγών στην κατεύθυνση της φιλελευθεροποίησης της οικονομίας, το νερό ήταν υπόθεση της ΕΥΔΑΠ και αντίστοιχα στις μεγάλες πόλεις οι δημοτικές αρχές. Από το 90 και μετά το τέλος της δεκαετίας του ’80 με τους καύσωνες και την περιστασιακή ανομβρία, ξεκινάει η κρίση σπανιότητας του νερού και η προπαγάνδα.

Η Αφρική σε πρώτο φόντο, δίπλα στην τρομοκρατία των αριθμών και τα προπαγανδιστικά ντοκιμαντέρ. Από κείνη την εποχή το οικολογικό κίνημα πριν γίνει η χλωρή λίπανση της Αγοράς, επισημαίνει τους κινδύνους. Από κείνη την περίοδο και μετά τις δημοσιεύσεις για τα αποθέματα της λίμνης του Μαραθώνα με το γνωστό τηλεοπτικό-ραδιοφωνικό σποτ «Νερό! Δεν έχουμε αρκετό» ξεκινούν οι σχεδιασμοί για τις εκταμιεύσεις νερού από τα Βαρδούσια όπως και η υπαγωγή όλων των νερών υπό κρατική διαχείριση, το 2000. Οι δικοί μας πόλεμοι για το νερό πραγματοποιούνται σε πόλεις όπως στα Γιάννενα με την υπόθεση του Καλαμά και αργότερα στην Αραβυσσό με την υπαγωγή των νερών της στον Οργανισμό Ύδρευσης Θεσσαλονίκης ως δώρο για την τοπική βιομηχανία. Αργότερα και στη Βεγορίτιδα, ένας μικρός αλλά συμβολικός πόλεμος για το νερό λαμβάνει χώρα μεταξύ δυο όμορων χωριών. Από την άλλη αυξάνεται δραματικά η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού εφαρμόζοντας το δόγμα: άλλο η λάτρα άλλο το νερό που πίνουμε.

Εταιρίες τοπικές νοικιάζουν έναντι ευτελών ποσών από τους τότε οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, πηγές που ανήκουν στον κόσμο, ενώ σε κάθε περίπτωση αποσύρονται κατά καιρούς (μέχρι και πρόσφατα στο φημισμένο Λουτράκι) ποσότητες που είναι επικίνδυνες.  Στο ίδιο πλαίσιο, η τουριστική βιομηχανία από το ‘70 δημιούργησε τοπικά εργοστάσια νερού σ’ όλη την παράλια Ελλάδα. Κοινωνίες αγροτών, κτηνοτρόφων και ψαράδων προσανατολίστηκαν σε μια από τις πιο καταστροφικές δραστηριότητες του τριτογενούς. Καταστρέφοντας ή εγκαταλείποντας τα παλιά δίκτυα συγκράτησης και διαχείρισης του νερού, οι τοπικές οικονομίες στράφηκαν στην οικοδομή και στην κάλυψη αναγκών μιας νέας απαιτητικής πελατείας. Πανάκριβη μεταφορά νερού, νέες προσθήκες στο δίκτυο, μετατροπή της γόνιμης γης σε μπετόν, ατελείωτες γεωτρήσεις με υφάλμυρο νερό, υποδομές αντιπλημμυρικές. Ο τουρισμός όχι ως κρατική επιλογή αλλά ως κίνημα από τα κάτω, που διαρκώς κέρδιζε -ον και οφ δι ρέκορντ- στα αιτήματά του να αναπτυχθεί τουριστικά και οικοδομικά. Δίπλα στην παράλια Ελλάδα η ενδοχώρα με τις περίφημες εκτροπές των ποταμών και τα μεγάλα φράγματα για ενεργειακούς και αρδευτικούς-υδρευτικούς  λόγους. Μακριά και πέρα από κάθε λογική τοπικού και κοινωνικού ελέγχου, μια σειρά φραγμάτων θεμελιώνονται συνεχίζοντας τη βιομηχανία νερού για μια εκβιομηχανισμένη γεωργία όπως και για την κάλυψη των αναγκών στους νέους πληθυσμιακούς ορίζοντες των πόλεων της επαρχίας. Το αδιέξοδο συνεχίζεται…

Τομή στην υπόθεση της ιδιωτικοποίησης του νερού στην Ελλάδα είναι τα μνημόνια που πωλούν τη δημόσια διαχείριση του νερού σε εταιρίες ενώ ο διορισμός του Μπαρδή (μέχρι προσφάτως), πρώην στελέχους της με έδρα τη Γαλλία, πολυεθνικής Βεόλια στη θέση του διευθύνοντος συμβούλου της ΕΥΔΑΠ, επισημαίνει τη νέα τάξη νερού στην Ελλάδα. Η πρόσφατη πώληση των νερών της Θεσσαλονίκης στην Σουέζ και επικείμενη πώληση της ΕΥΔΑΠ είναι μόνο η αρχή. Να μην ξεχνάμε και την υποχρεωτική καταγραφή των πηγαδιών. Ο υδρομετρητής στο χωράφι σας! Η «δημοκρατία του νερού» που οραματίζεται η Βαντάνα Σίβα είναι πολύ μακριά. Κι ακόμα πιο βαθιά, θαμμένες οι θεότητες, οι νύμφες κι οι κόρες της ημετέρας παράδοσης.

Υπάρχει διέξοδος;

Ναι, υπάρχει λένε οι εταιρίες που εμπορεύονται τη ζωή μας και την υγεία μας. Αρκεί να έχεις να πληρώνεις. Αν πληρώνεις τότε θα έχεις νερό. Γιατί μόνο έτσι το εκτιμάς.

Αν προηγουμένως ξεμπερδέψαμε σχετικά εύκολα με την ιδιωτικοποίηση του νερού, δεν μπορούμε δυστυχώς να ξεμπερδέψουμε τόσο εύκολα με την «πράσινη ανάπτυξη». Την ανάπτυξη που έχει στα εφόδιά της την ενεργοβόρο βιομηχανία καλών, «οικολογικών» προθέσεων. Αν εξαιρέσουμε τις εφαρμογές του Πανεπιστημίου σχετικά με την αφαλάτωση στην Ηρακλειά, αν εξαιρέσουμε τις προσπάθειες του εργαστήριου διαχείρισης υδάτινων πόρων ΤΕΙ στην Άνδρο, τίποτε άλλο σχεδόν δεν προβλέπεται που να αφορά το νοικοκύρεμα των τόπων σε νερό. Ένα συγκεντρωτικό μοντέλο, με τον Καλλικράτη της νέας πολιτικής μας διοίκησης να γίνεται ο ιμάντας μετακύλισης χρήματος προς την Αγορά, φαίνεται να είναι ο πυλώνας της διαχείρισης των πόρων κι ενός νέου πληθυσμιακού και οικονομικού συγκεντρωτισμού. Με τις κοινότητες, οικόπεδα και αποικίες.

 Από τη μεταφορά νερού με τους σωλήνες να επικάθονται στο βυθό της θάλασσας μεταφέροντας νερό στα άνυδρα τοπία του Αιγαίου, την συγκράτηση των νερών σε γιγάντια φράγματα με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις για τις τοπικές κοινωνίες, μέχρι και την μεγάλη εργολαβία των αφαλατώσεων που υποστηρίζονται αποκλειστικά από τις περίφημες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, συνθέτουν ένα απίστευτο αδιέξοδο για τη συνέχιση της ζωής. Μεγάλα εκβιαστικά διλλήματα που σχετίζονται με τη ζωή και το θάνατο για ένα απόλυτο αγαθό που δεν μπορεί να παραχθεί. Από την άλλη το αδιέξοδο είναι δυνατόν να τροφοδοτήσει τη συλλογική σκέψη στο διέξοδο της αποκεντρωμένης κοινωνίας με την μικρής κλίμακας οικονομία και την κοινοτική διευθέτηση των φυσικών πόρων. Της πραγματικής οικονομίας δηλαδή από την πραγματική κοινωνία εν γένει. Διότι από το κεντρικό ζήτημα της πολιτικής ισότητας μέχρι και τη δημοκρατία του νερού, μόνο μια νέα αποκέντρωση μπορεί να δώσει τις πραγματικές δυνατότητες στην κατεύθυνση της πρωτογενούς παραγωγής. Μια οικολογική, πολιτική και κοινωνική πρόταση που μπορεί διανθισμένη με τις ιδιαίτερες προσμίξεις της ιστορικότητας, του κλίματος και των δυνατοτήτων κάθε περιοχής να συγκροτήσει μια νέα συνεργατική πορεία της διαλυμένης κοινωνίας μας. Μόνο έτσι μπορεί να συνδεθεί το απόλυτο αγαθό που τείνει να γίνεται μονοεμπόρευμα. Από τον καταναλωτή στον άνθρωπο, επιστρέφοντας σε ένα μέλλον που η Δημιουργία υπερβαίνει την Ανάπτυξη.

Έτσι μπορούν να αποκτήσουν νόημα οι προσπάθειες ενάντια στην εμπορευματοποίηση του νερού. Σε μια αναγέννηση έντιμης παραγωγής, διάθεσης και διακίνησης. Αν δεν μας ενδιαφέρουν τα παιχνίδια περί «εναλλακτικών οικονομιών» κι ενός ρεφενέ που αφορά απελπιστικά λίγους και που απλά χαρίζουν ψευδαισθήσεις σε ιδεολόγους θαμώνες των μητροπόλεων, τότε μπορούμε ευθαρσώς να μιλάμε για την απαίτηση ενός νέου συνδικάτου ζωής που απαιτεί απ’ τον Καλλικράτη, βαποράκι του χρήματος προς τους εργολάβους, να επενδύσει για τις υποδομές των τοπικών κοινωνιών:

-Συγκράτηση των ομβρίων υδάτων με μικρά φράγματα, «τύπου» Απεράθου Νάξου

-Στήριξη των παλιών αναβαθμίδων και χτίσιμο νέων, για καλλιέργειες

-Πραγματική προστασία των δασικών και υδάτινων οικοσυστημάτων

-Ανάδειξη όλων των υπέργειων ταμιευτήρων νερού που χρησιμοποιούνταν μέχρι και πρόσφατα τα τελευταία 30 χρόνια

-Εδαφοκάλυψη σε περιοχές ευάλωτες από «φυσικές» και φυσικές καταστροφές

-Επαναχρησιμοποίηση των κοινοτικών υποδομών για την αποθήκευση και την καλύτερη δυνατή επεξεργασία των αγαθών της πρωτογενούς παραγωγής

-Κοινοτική διαχείριση των σκουπιδιών και πάσης φύσεως αποβλήτων στην κατεύθυνση ανακύκλωσης (λίπασμα, επαναχρησιμοποίηση, κλπ)

Όλα αυτά με περιορισμό/κατάργηση/απαγόρευση

– της σπάταλης πίεσης ροής των δικτύων ύδρευσης

-της πισίνας για πρακτικούς και συμβολικούς λόγους

-της παράλογης ρίψης χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων

-της χρήσης υδροβόρων καλλιεργειών

-των γεωτρήσεων που ανεξέλεγκτα φυτρώνουν σε κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο της περιφέρειας

-της απεριόριστης δόμησης και μετατροπής της αγροτικής γης σε μπετόν

-της μεγάλης μπίζνας των φραγμάτων και των ΑΠΕ καθώς και κάθε «πράσινης» λύσης από πλευράς Αγοράς

Από την άλλη στις μεγάλες και μικρές αστικές ζώνες ακόμα και κατά τη διάρκειας μιας αντίστροφης μέτρησης για μια γενναία αποκέντρωση, μπορούν να θεωρούνται πολύ σημαντικές ρυθμίσεις όπως:

-δημιουργία υποδομών σε κάθε γειτονιά για την επαναχρησιμοποίηση της μεγαλύτερης ποσότητας του νερού της λάτρας για τη λάτρα και την αστική άρδευση

-επαναχρησιμοποίηση του νερού των βιολογικών καθαρισμών

-ανάπτυξη της αστικής γεωργίας σε κάθε αδόμητο κομμάτι της πόλης, όπως και στα προάστια που ενώνονται διαμέσου της οικοδομικής ανάπτυξης. Αυτό μπορεί να σημαίνει όχι απλά δημιουργία πάρκων αναψυχής αλλά και εφαρμογών σε καλλιέργειες και σε ελαφριάς μορφής πτηνοτροφία

-εδαφοκάλυψη στα γυμνά βουνά γύρω από τις πόλεις και χτίσιμο αναβαθμίδων-μικρών φραγμάτων ανάσχεσης του βρόχινου νερού αντί για τα περίφημα «αντιπλημμυρικά» έργα που απλά στέλνουν το νερό στη θάλασσα

-διαχείριση των σκουπιδιών από τα δίκτυα γειτονιών

Όλες αυτές οι προσπάθειες δεν μπορούν παρά να συγκρουστούν και να περιορίσουν/καταργήσουν/απαγορεύσουν

-την περεταίρω οικοδομική ανάπτυξη

-την μεγάλη λαμογιά της ανακύκλωσης και των άθλιων σκουπιδότοπων (ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ) που πάνε να θεμελιωθούν για λογαριασμό των επιχειρηματικών συμφερόντων

-την τσιμεντοποίηση αδόμητων χώρων από τις συμπράξεις ιδιωτών και «δημοσίου» ή δημοτικών αρχών

Αυτά κι άλλα πολλά, σε μια προσπάθεια δημοκρατικής διευθέτησης των κοινών ζητημάτων στις πόλεις και στα χωριά μπορούν να αποδίδουν στην περίοδο που ήδη ζούμε, το αξιοπρεπώς ζειν. Το νερό, οριακό ζήτημα ζωής και θανάτου, ίσως μας επαναφέρει σε πιο απλές και ξεκάθαρες σκέψεις και λύσεις για «τούτη γης που την πατούμε». Για την πανανθρώπινη ισότητα, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, ρε γαμώτο.
Γιώργος Κυριακού

Φθινόπωρο 2012