Η τραγωδία στον παγετώνα Κούμπου και οι επιπτώσεις της εμπορικής ορειβασίας

«Αν πλήρωσες ή πληρώθηκες για να πάρεις μέρος, τότε δεν ήταν πραγματική περιπέτεια» Έντμουντ Χίλαρι

Του Κωνσταντίνου Μαυρίδη από τη Ρήξη φ. 105

Ενώ πολλά δράματα έχουν συμβεί και θα συμβούν σε διάφορες κορυφές ανά τον κόσμο, τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στην ψηλότερη κορυφή του πλανήτη έλκουν το φαντασιακό μας σαν μαγνήτης και μας καθηλώνουν. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, το γεγονός ότι το Έβερεστ συμβολίζει κάτι παραπάνω από την απλή ορειβασία. Το βουνό είναι μια ζωντανή απόδειξη του ανθρώπινου θάρρους και μια δοκιμασία που βγάζει στην επιφάνεια τα ευγενέστερα χαρακτηριστικά μας, τον βαθύτερο χαρακτήρα που μπορεί να μην ξέρουμε καν πως διαθέτουμε. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα εκτός κλίμακας προσκήνιο, που εκθέτει τις χειρότερες πλευρές της ανθρώπινης φύσης: τη ματαιοδοξία, την ύβρη και τις δεκαετίες της αδιάντροπης, εγωιστικής συλλογής τροπαίων. Το Έβερεστ είναι στην πραγματικότητα ο καθρέφτης της σύγχρονης ανθρωπότητας, ένα ιερό κάποτε μέρος, το οποίο βεβηλώθηκε από μία βιομηχανία που υπόσχεται, σε κάθε ανόητο με αρκετά λεφτά, ότι θα τον «ανεβάσει» στην κορυφή.
Ίσως, τελικά, η τραγωδία του 2014 να μην ήταν και τόσο μεγάλη έκπληξη. Άνθρωποι πεθαίνουν στο Έβερεστ κάθε χρόνο και στο βουνό υπάρχουν διάσπαρτα πάνω από διακόσια πτώματα σε διάφορα σημεία της διαδρομής προς την κορυφή, τα οποία οι επίδοξοι κατακτητές της κορυφής προσπερνούν καθ’ οδόν. Ως παράδειγμα του ύψιστου κυνισμού που χαρακτηρίζει πολλούς σύγχρονους ορειβάτες, στη βόρεια κόψη βρίσκεται παγωμένο το πτώμα του Τσεβάνγκ Παλτζόρ, ενός Ινδού ορειβάτη που πέθανε από το κρύο κάτω από έναν προεξέχοντα βράχο επί της διαδρομής, ο οποίος αναφέρεται πλέον ως «η σπηλιά με τις πράσινες μπότες», από το χρώμα των αρβυλών Κόφλαχ που φορά. Κανείς δεν αναφέρει το όνομά του και προφανώς κανένας δεν δίνει δεκάρα γι’ αυτό, παρά το γεγονός ότι για πάνω από δεκαοχτώ χρόνια, όσοι ανεβαίνουν στην κορυφή περνούν, στην κυριολεξία, από πάνω του.
Το 1996, οκτώ ορειβάτες (ανάμεσά τους και τρεις έμπειροι οδηγοί) πέθαναν από την έκθεση στο ψύχος όταν μια χιονοθύελλα τους έκλεισε ψηλά στο βουνό. Την ημέρα εκείνη, τέσσερις διαφορετικές ορειβατικές εταιρείες ανέβαζαν ομάδες πελατών στην κορυφή, με αποτέλεσμα πολύωρες καθυστερήσεις στα σταθερά σχοινιά και πλήρη καταστρατήγηση των μέτρων ασφαλείας, αφού οι ανταγωνιστικές εταιρείες προσπαθούσαν να ανεβάσουν όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους στην κορυφή. Το 1996 ήταν η χειρότερη χρονιά στην ιστορία του βουνού με δώδεκα συνολικά θανάτους, αλλά για τους ορειβάτες που παρακολουθούσαν, χρόνο με τον χρόνο, τα τεκταινόμενα στο βουνό, μια ακόμα χειρότερη χρονιά ήταν απλώς θέμα χρόνου. Τα λάθη του 1996 πρακτικά αγνοήθηκαν και ο αριθμός των πελατών διπλασιάστηκε μέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια από την τραγωδία. Ήταν λες και η δημοσιότητα για την ίδια την τραγωδί,α, και τα βιβλία που γράφτηκαν από τους ανθρώπους που είχαν την τύχη να επιβιώσουν εκείνη την ημέρα, να λειτούργησαν ως κράχτης και το Έβερεστ μπήκε στην κορυφή της λίστας των «δέκα πραγμάτων που πρέπει να κάνεις στη ζωή σου», ακόμα και αν για κάποιους πλούσιους Δυτικούς αυτό σήμαινε το δέσιμό τους σε τρεις ή τέσσερις Σέρπα που στην κυριολεξία τους έσερναν στην κορυφή και πίσω.
Η καταστροφή την οποία είχαν προβλέψει διάφοροι αλπινιστές έγινε τελικά στις επτά παρά τέταρτο της 18ης Απριλίου του 2014 και μάλιστα σε ένα σημείο που είχε αναγνωριστεί από χρόνια ως ζώνη θανάτου. Η χιονοστιβάδα που σκότωσε δεκαέξι Σέρπα και τραυμάτισε άλλους τέσσερις έλαβε χώρα στον παγετώνα Κούμπου, που εκτείνεται πάνω από την κατασκήνωση βάσης του Έβερεστ. Το ατύχημα έγινε καθώς μια ομάδα από είκοσι πέντε έμπειρους Σέρπα, οι οποίοι αποκαλούνται «γιατροί του παγετώνα», προσπαθούσαν να εγκαταστήσουν σταθερά σκοινιά και σκάλες πάνω από τις σχισμές και τους παγόλιθους του παγετώνα στο άνοιγμα της ορειβατικής σεζόν. Ο παγετώνας Κούμπου είναι ένα από τα πλέον επικίνδυνα σημεία της νότιας διαδρομής για την κορυφή, αν και βρίσκεται σχετικά χαμηλά στο βουνό. Το μεγάλο πρόβλημα με αυτόν είναι ότι μετακινείται συνεχώς και κάθε χρονιά η διαδρομή διάσχισής του πρέπει να σχεδιαστεί από την αρχή, με βάση τις πτώσεις βράχων και όγκων πάγου που έγιναν μέσα στον χειμώνα και τις αυξομειώσεις των χαραδρών στο μήκος και στο εύρος του. Η διάσχισή του είναι πάντα επικίνδυνη, ειδικά για τους Σέρπα που πρέπει να τον περάσουν δεκαπέντε με είκοσι φορές μεταφέροντας εφόδια στις ψηλότερες κατασκηνώσεις και συντηρώντας τη διαδρομή. Όσο για το τεραστίων διαστάσεων κομμάτι πάγου τριακοσίων μ. (σεράκ) που αποκολλήθηκε από τη δυτική κόψη του Έβερεστ και προκάλεσε τη χιονοστιβάδα, είχε εντοπιστεί ως θανάσιμος κίνδυνος από το 2012, αλλά αγνοήθηκε παντελώς. Ο Ράσελ Μπράις, οδηγός και ιδιοκτήτης της εταιρείας οδηγών «Εμπειρία των Ιμαλαΐων», είχε ματαιώσει την ανάβαση της ομάδας του το 2012 λόγω της επισφαλούς κατάστασης του παγετώνα, ωστόσο όμως ήταν η μόνη εταιρεία που έλαβε τα συγκεκριμένα μέτρα ασφαλείας. Επίσης, ο Άλαν Αρνέτ, ο γνωστός χρονικογράφος του Έβερεστ, έγραψε μετά το ατύχημα ότι, η προεξοχή πάγου που κατέρρευσε αποτελούσε γνωστό κίνδυνο εδώ και χρόνια, καθώς απελευθέρωνε κομμάτια πάγου κάθε χρονιά και το 2012 παραλίγο να παρασύρει μια ομάδα δεκαπέντε ορειβατών». Παρ’ όλες τις προειδοποιήσεις, κανένα μέτρο δεν πάρθηκε και το αποτέλεσμα ήταν μια τραγωδία με πολλαπλές επιπτώσεις για το Έβερεστ.
Ως αποτέλεσμα του θανάτου τόσων έμπειρων και αξιοσέβαστων τοπικών οδηγών, έλαβε χώρα από τη μεριά των Σέρπα μια, άνευ προηγουμένου, στάση εργασίας, και βγήκαν στην επιφάνεια ζητήματα που αποτελούσαν σημεία τριβής επί δεκαετίες. Οι απίστευτες συνθήκες εργασίας αυτών των ανθρώπων και τα χαμηλά μεροκάματα, σε συνδυασμό με τις υπέρμετρες απαιτήσεις από τις δυτικές ορειβατικές εταιρείες είχαν δώσει αφορμές για μια σειρά από τραγικά γεγονότα στο βουνό. Το 2013, μια ομάδα Σέρπα επιτέθηκε σε τρεις Ευρωπαίους ορειβάτες με πέτρες και γροθιές πάνω από την κατασκήνωση 2, όταν θεώρησε ότι τους προσέβαλαν, και το ζήτημα έληξε με την παρέμβαση του στρατού του Νεπάλ. Όλα δείχνουν πως η χρονιά έχει τελειώσει σε ό,τι αφορά τις αναβάσεις από τη νότια πλευρά του Έβερεστ (η οποία ανήκει στο Νεπάλ). Οι περισσότερες ορειβατικές αποστολές έχουν εγκαταλείψει την κατασκήνωση βάσης του Έβερεστ και η όποια προσπάθεια ανάβασης στην κορυφή θα γίνει από τη βόρεια πλευρά (που ανήκει στην Κίνα, στην οποία οι τοπικοί οδηγοί δεν απεργούν).
Ο Άπα Σέρπα, ο πλέον σεβαστός οδηγός του Νεπάλ, ο οποίος έχει ανέβει στην κορυφή του Έβερεστ είκοσι μία φορές κι έτσι φέρει το προσωνύμιο «σούπερ Σέρπα», δήλωσε μετά τη χιονοστιβάδα ότι, για να ανεβούν οι Δυτικοί ορειβάτες στο βουνό χρειάζονται τους Σέρπα και η κυβέρνηση οφείλει να επιβάλει ασφάλεια και αποζημίωση για τα ατυχήματα στο βουνό… δεν είναι δυνατόν ένας Δυτικός να πληρώνει 50 χιλιάδες δολάρια για να ανεβεί στο Έβερεστ και ο Σέρπα που τον ανεβάζει εκεί να πληρώνεται 125 δολάρια την ανάβαση… Είναι άδικο, για μας δεν είναι περιπέτεια, είναι μια επικίνδυνη δουλειά… ήρθε η ώρα να αποχωρήσουμε και να αφήσουμε τα πνεύματα του βουνού ήσυχα…».