Η ιστορία των μαχνοβιτών και της αναρχικής επανάστασης στην Ουκρανία, 1918-1921
Το κείμενο συντάχθηκε από την αφρικάνικη αναρχική συλλογικότητα Tokologo και αναρτήθηκε στην σελίδα της νοτιοαφρικάνικης αναρχοκομμουνιστικής οργάνωσης ZACF στις 15/1/14 [http://zabalaza.net/2014/01/15/the-story-of-the-makhnovists-and-the-anarchist-revolution-in-the-ukraine-1918-1921/]. Στο ακόλουθο λινκ όποιος ενδιαφερόμενος μπορεί να βρει συγκεντρωμένο υλικό σχετικά με την ιστορία του μαχνοβίτικου κινήματος και την μετέπειτα διακήρυξη της γενικής πλατφόρμας από τον Μάχνο, καθώς και μερικές από τις μπροσούρες του Μάχνο και τους συντρόφους του: http://www.mediafire.com/download/fuv07n7f3b5clu9/Machno.rar]
Η ρώσικη και η ουκρανική επανάσταση
Το 1917 η επανάσταση ξέσπασε στην αυτοκρατορική Ρωσία, στην οποία πολλές διαφορετικές δυνάμεις συγκρούστηκαν, μερικές εκ τω οποίων ήθελαν να επαναφέρουν την ρώσικη αυτοκρατορική κυβέρνηση (και την ρώσικη αυτοκρατορική οικογένεια), που είχε εκθρονιστεί τον Μάρτη, ενώ άλλες ήθελαν να δημιουργήσουν μια καλύτερη κοινωνία. Εκείνη την περίοδο η Ουκρανία ήταν χωρισμένη ανάμεσα στην αυστρο-ουγγρική και την ρώσικη αυτοκρατορία, και αποτελούσε την πιο πλούσια αποικία της ρωσικής αυτοκρατορίας, με μεγάλες εξαγωγές σε σιτάρι και σε γεωργικά μηχανήματα, το 1917 όμως όλα αυτά επρόκειτο να αλλάξουν.
Πριν την επανάσταση η περισσότερη γη ανήκε σε μια πολύ μικρή τάξη γαιοκτημόνων, και η κυβέρνηση και η ιδιωτικοποιημένη βιομηχανία εκμεταλλευόταν τους εργάτες, ενώ εντός της αυτοκρατορίας υπήρχαν πολλές καταπιεσμένες εθνικότητες που ήθελαν την ανεξαρτησία τους (η Ρωσία αποτελούσε μόνο την μισή έκταση της αυτοκρατορίας). Η επανάσταση είχε ως αποτέλεσμα την εκθρόνιση του τσάρου, τον διχασμό του στρατού, την κατάληψη της γης από τους γεωργούς και των εργοστασίων από τους εργάτες. Πολλές ομάδες στην Ουκρανία μάχονταν για την ανεξαρτησία χωρίς να συμφωνούνε όμως για την μελλοντική μορφή της κοινωνίας.
Στην Ουκρανία οι αναρχικοί αποτελούσαν την μεγαλύτερη επαναστατική δύναμη, μάχονταν εναντίον της αποικιοκρατίας μέσω μιας αναρχικής επανάστασης, το οποίο σήμαινε πως η ουκρανική ανεξαρτησία θα οικοδομούνταν πάνω στα αναρχικά ιδανικά της αυτοδιαχείρισης, της συμμετοχικής δημοκρατίας, της αντιιεραρχίας, της ισότητας, της συλλογικής ιδιοκτησίας, της εξάλειψης των τάξεων, του καπιταλισμού και του κράτους. Ονομάστηκαν “μαχνοβίτες”, από τον πρωτεργάτη ουκρανό αναρχικό αγωνιστή, Νέστωρ Μάχνο, ο οποίος προερχόταν από μια φτωχή αγροτική οικογένεια και υπήρξε βιομηχανικός εργάτης και πολιτικός κρατούμενος.
Οι μαχνοβίτες ήθελαν να στρέψουν την ρώσικη επανάσταση προς τον αναρχισμό, και γι αυτό είχαν αρκετούς εχθρούς να αντιμετωπίσουν:
– Tους μοναρχικούς (ευρέως γνωστούς ως “λευκό στρατό”), οι οποίοι ήθελαν την επιστροφή της Ρωσίας στην αυτοκρατορική της μορφή υπό την ηγεσία το τσάρου
– Τους μαρξιστές όπως τον Τρότσκι και τον Λένιν, οι οποίοι εκείνο τον καιρό δημιουργούσαν μια κομματική δικτατορία στην Ρωσία
– Τους ουκρανούς εθνικιστές, οι οποίοι θέλανε να δημιουργήσουν ένα ανεξάρτητο, καπιταλιστικό ουκρανικό κράτος, με ουκρανούς (αντί για ρώσους) γαιοκτήμονες, καπιταλιστές και πολιτικούς
– Τους γερμανούς και αυστριακούς ιμπεριαλιστές, οι οποίοι ήθελαν να καταλάβουν ολόκληρη την Ουκρανία και να την ξανακάνουν αποικία.
Στην πραγματικότητα όλοι οι παραπάνω είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό στα αιτήματά τους για το μέλλον της Ουκρανίας, μιας και θέλανε μια μειοψηφία να ελέγχει την γη, τα εργοστάσια και το κράτος, και κατ’επέκταση τους αγρότες και τους εργάτες, και σαν αποτέλεσμα αυτών να μην υπάρξει καμία ουσιαστική ανεξαρτησία και αυτονομία στις ρώσικες αποικίες. Για παράδειγμα οι μαρξιστές ήθελαν την δημιουργία μιας κομματικής δικτατορίας, την εθνικοποίηση των εργοστασίων και της γης και την καταστολή των εχθρών τους. Το οποίο σήμαινε την δημιουργία μιας πολύ μικρής μη ψηφισμένης (επιβαλλόμενης) μαρξιστική ελίτ, η οποία θα συνέθλιβε τα συνδικάτα, τα διάφορα κοινωνικά κινήματα και τους αναρχικούς και θα ήλεχγε ολόκληρο τον πλούτο. Από το 1918 το μαρξιστικό κράτος άρχισε να ανακαταλαμβάνει τις διάφορες αποσχισθείσες ρωσικές αποικίες, πράγμα το οποίο σήμαινε πως οι μαρξιστές πολεμούσαν εναντίον και των μαχνοβίτων, οι οποίοι αποτελούσαν μια απειλή για την δικτατορία τους, μέσω των ιδεών τους και της ανεξαρτησίας τους.
Το αναρχικό μαχνοβίτικο κίνημα ήθελε να καταστρέψει την άρχουσα τάξη, η οποία αποτελούταν από μια πανίσχυρη και πλούσια μειοψηφία, που κυριαρχούσε πάνω στις αγροτικές και τις εργατικές πλειοψηφίες. Όλες οι κατά καιρούς μειοψηφίες που ήλεγχαν την Ουκρανία κυριαρχούσαν και εκμεταλλεύονταν τον λαό, γι αυτό και τα μαχόμενα κομμάτια του ουκρανικού λαού ήταν με το μέρος του γενικότερου αναρχικού αγώνα, που ήθελε να βάλει ένα τέλος στην καταπίεση και την ιεραρχία (συμπεριλαμβανομένου και του αποικιοκρατισμού και του ρατσισμού).
Οι αναρχικοί ήθελαν μια ελεύθερη κοινωνία των απλών ανθρώπων, χωρίς καμία διάκριση βάσει φυλής ή κουλτούρας, στην οποία ο κοινωνικός πλούτος θα χρησιμοποιούταν για να καλύψει τις ανάγκες της κοινωνίας και όχι τα κέρδη μιας άρχουσας μειοψηφίας και όπου θα εξαλειφόταν η καταπίεση και εκμετάλλευση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τα παραπάνω σήμαιναν πως οι μαχνοβίτες πολιτικά ήταν ενάντιοι τω μαρξιστών, καθώς και των εθνικιστών και των μοναρχικών. Στην διάρκεια του αναβρασμού του πολέμου για ανεξαρτησία, κατά το 1917-1921, προωθούσαν τα δικά τους ριζοσπαστικά πολιτικά προτάγματα ενάντια σε αυτά των μαρξιστών, εθνικιστών και μοναρχικών.
Η αναρχική επανάσταση στην Ουκρανία
Στο μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας, και κυρίως στον νότο, οι αναρχικοί δημιούργησαν ένα σύστημα ελεύθερων, ανεξάρτητων συμβουλίων στα οποία συμμετείχαν εργάτες, αγρότες και στρατιώτες (το οποίο στα ρώσικα ονομαζόταν “σοβιέτ”). Αυτό το σύστημα είχε ξεκινήσει από το 1917 όταν ο Μάχνο και οι σύντροφοί του άρχισαν να οργανώνουν εργατικά σωματεία, αγροτικές και εργατικές επιτροπές και συνελεύσεις με σκοπό την επίτευξη μεταρρυθμίσεων και απεργιών. Τα παραπάνω διακόπηκαν από μια γερμανική αυτοκρατορική κατάληψη των περιοχών, που επιτράπηκε ύστερα από την ντροπιαστική πρώτη συνθήκη του Brest-Litovsk, που υπογράφηκε από του ρώσους μαρξιστές Λένιν και Τρότσκι τον Φλεβάρη του 1918.
Όμως στην συνέχεια του ίδιου χρόνου το αναρχικό μαχνοβίτικο κίνημα αναζωπυρώθηκε , μέσω οπλισμένων ομάδων που υποστήριζαν τους αναρχικούς και μαζικών λαϊκών αγώνων και δομών οργάνωσης, η επανάσταση πλέον είχε διαχυθεί σε μεγαλύτερο επίπεδο από ποτέ. Ο λαός ήλεγχε τα πράγματα μέσω συμβουλίων στις γειτονιές, στα εργοστάσια και στον στρατό, ενώ οι αντιπρόσωποι των συμβουλίων ήταν πάντα υπόλογοι σε αυτά και πλέον μόνο δέχονταν εντολές από τον λαό και δεν έδιναν οι ίδιοι και σίγουρα δεν αποτελούσαν κάποια άρχουσα μειοψηφία, ήταν σύντροφοι και γι αυτό ήταν “υπηρέτες” του λαού και όχι αφέντες του. Επίσης τα εργοστάσια και η κοινότητες ήταν υπό τον άμεσο έλεγχο του λαού μέσω της αυτοδιαχείρισης, διαρκώς νέες συλλογικότητες δημιουργούνταν, η γη αναδιανεμόταν και η ζωή άλλαζε. Τα συμβούλια είχαν ομοσπονδιακή δομή και συνδεόντουσαν μέσω συνεδρίων, τα οποία εξέφραζαν τα αιτήματα της εργατικής τάξης και των αγροτών σε μεγάλη κλίμακα και ανέπτυσσαν δημοκρατικά σχέδια. Η γη και τα εργοστάσια αποτελούσαν πλέον συλλογική ιδιοκτησία, διοικούνταν από τα συμβούλια και χρησιμοποιούνταν για να προσφέρουν χρήσιμες υπηρεσίες, καλές θέσεις εργασίας, ισότητα και αλληλεγγύη.
Οι αναρχικοί επέτρεπαν στους μαρξιστές και τους εθνικιστές να συμμετέχουν (ειρηνικά) στα ελεύθερα συμβούλια, να αναπτύσσουν και να προωθούν τις θέσεις τους, τις εφημερίδες τους και τους υποψήφιους τους. Παράλληλα όμως όλες οι βίαιες επιθέσεις ενάντια στα συμβούλια και στην συλλογική ιδιοκτησία, καθώς επίσης και οι ρατσιστικές επιθέσεις από τους μαρξιστές και τους εθνικιστές απαγορεύονταν και έπρεπε να αντιμετωπιστούν με την χρήση των δυνάμεων των αναρχικών.
Ο αναρxικός επαναστατικός εξεγερσιακός στρατός της Ουκρανίας ήταν υπό τον έλεγχο των συμβουλίων συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών συμβουλίων, τα οποία ενεργούσαν με σκοπό την προστασία της ανεξάρτητης επαναστατικής Ουκρανίας. Ακόμα και οι διοικητές εκλεγόντουσαν, όπως για παράδειγμα ο Μάχνο, ο οποίος ήταν και αυτός άμεσα ανακλητός, πράγμα το οποίο συνέβη κιόλας. Μιας και ήταν μια δημοκρατική πολιτοφυλακή, ένας στρατός του λαού, που αποτελούταν από πολίτες, και όχι ένας στρατός που χρησιμοποιούταν και ελεγχόταν από μια άρχουσα τάξη εναντίον του λαού.
Η κοινωνία που περιγράφτηκε παραπάνω ήταν μια αναρχική κοινωνία, μιας και τα λόγια των μαχνοβιτών έγιναν πραγματικότητα. Η αναρχική επανάσταση έλαβε χώρα σε μια μεγάλη έκταση και έδειξε μια πραγματική εναλλακτική από αυτή που πρότειναν οι μοναρχικοί, οι μαρξιστές και εθνικιστές. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις βασικές διαφοροποιήσεις μεταξύ της αναρχικής (Ουκρανία) και της μαρξιστικής (Ρωσία) ζώνης:
| Αναρχική Ουκρανία | Μαρξιστική Ρωσία |
| Ελευθερία λόγου | Καταστολή ελευθεριών όλων των αντιπάλων |
| Ελεύθερο σύστημα των σοβιέτ | Σοβιέτ κάτω από τον έλεγχο του κόμματος |
| Ελευθερία όλων των διαφορετικών πολλιτικώνδραστηριοτ΄των σε όλους | Απαγόρευση πολιτικών δραστηριοτήτων και δημόσιων διαβουλεύσεων στα σοβιέτ |
| Όλες οι αποφάσεις παίρνοντα από τα σοβιέτ | Τα σοβιέτ ελέγχονται από διορισμένους μη εκλεγμένους κρατικούς διοικητές |
| Ο έλεγχος στα σοβιέτ υπόκειντο σε δημοκρατικές διδικασίες και ο καθένας είχε πρόσβαση σε αυτές | Απαγόρευση δικαιώματος συμμετοχής στις εκλογικές διαδικασίες στο λαό |
| Έλεγχος γης και εργοστασίων από το λαό | Έλεγχος γης και εργοστασιών από το κόμμα |
| Αυτοδιαχειριζόμενοι εργασιακοί χώροι | Κομματικός έλεγχος των εργασιακών χώρων |
| Δημοκρατικός στρατός | Ιεραρχικός στρατός |
H ουκρανική επανάσταση ως αναρχική, λαϊκή αυτοδιάθεση και αγώνας ενάντια στην αποικιοκρατία
Μέσω του προαναφερόμενου συστήματος η εργατική και αγροτική τάξη της Ουκρανίας πέτυχε και την ανεξαρτησία της από αποικία. Η ομοσπονδία των ελεύθερων ουκρανικών συμβουλίων σήμαινε την ύπαρξη ενός νέου, ανεξάρτητου αναρχικού συστήματος στην Ουκρανία. Το κράτος που είχαν επιβάλει οι Γερμανοί εκδιώχθηκε από την Ουκρανία, και οι προσπάθειες των ρώσων μαρξιστών να κατακτήσουν την χώρα και να επιβάλουν μια ουκρανική “σοβιετική δημοκρατία” έβρισκαν σθεναρή αντίσταση, όπως και οι προσπάθειες των μοναρχικών να επαναφέρουν την ρωσική αυτοκρατορία στην περιοχή καθώς και οι προσπάθειες των ουκρανών εθνικιστών να δημιουργήσουν το δικό τους κράτος. Η εξουσία και ο πλούτος ήταν προσωρινά στα χέρια του εργαζόμενου και φτωχού λαού, και όχι σε κάποια μικρή τοπική ή ξένη ελίτ.
Η νέα αναρχική Ουκρανία ήταν απελευθερωμένη από τον ρώσικο, αυστριακό και γερμανικό ιμπεριαλισμό, ενώ απέρριψε τις ταπεινωτικές συνθήκες του ρώσικου μαρξισμού, οι οποίες θέλανε το κεντρικό ρώσικο κράτος να ελέγχει την Ουκρανία. Επίσης εναντιώθηκε στην αναδυόμενη ουκρανική ελίτ των διαχειριστών του κράτους, γαιοκτήμονες και τους καπιταλιστές.
Οι άντρες και οι γυναίκες των αναρχικών μαχνοβίτικων δυνάμεων -που συμπεριελάμβαναν τον στρατό, καθώς και τα συμβούλια και τους χώρους εργασίας- αποτελούνταν από αγρότες, εργάτες ουκρανούς, αλλά και έλληνες, κοζάκους, ρώσους, καθώς και την εβραϊκή διωκόμενη κοινότητα. Η ανεξάρτητη αναρχική Ουκρανία συμπεριελάμβανε όλους τους εργαζόμενους και φτωχούς ανθρώπους, και είχε ως εχθρούς της τους πλούσιους και ισχυρούς από κάθε φυλή και έθνος.
Η κατάληξη των μαχνοβιτών και της επανάστασης
Οι μαχνοβίτες ηττήθηκαν από τις συνεχείς ένοπλες επιθέσεις των μοναρχικών, εθνικιστών και μαρξιστών. Τελικά επικράτησαν οι μαρξιστές, οι οποίοι έκαναν την Ουκρανία αποικία τους, με το όνομα “ουκρανική σοβιετική σοσιαλιστική δημοκρατία” , μέρος της αναδιαμορφωμένης ρωσικής αυτοκρατορίας με το όνομα “Ένωση των σοβιετικών σοσιαλιστικών δημοκρατιών” (ΕΣΣΔ). Στο σύστημα αυτό δεν υπήρχε κανένας σοσιαλισμός, παρά μόνο κρατικοκαπιταλίστικη αποικιοκρατία.
Ένας προφανής λόγος για την ήττα των μαχνοβιτών ήταν η ύπαρξη τόσο πολλών εχθρών σε διαφορετικά μέτωπα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι συνεχείς επιθέσεις υπονόμευαν τα συμβούλια και την οργάνωση της αυτοδιαχείρισης. Κάθε φορά που οι μαχνοβίτες εκδιώχνονταν από μια από τις περιοχές τους, οι εισβολείς τρομοκρατούσαν τους κατοίκους και σκότωναν τους αναρχικούς. Όταν οι μαχνοβίτες ανακαταλάμβαναν τις περιοχές, έπρεπε να ξεκινήσουν τα πάντα από την αρχή. Οι στρατιωτικές προσπάθειες ήταν εξαντλητικές, καταναλώνοντας πόρους, άντρες, γυναίκες και υλικά.
Γιατί όμως οι εχθροί τους υπερτερούσαν και ήταν τόσο δυνατοί;
Λόγω των συνθηκών οι μαχνοβίτες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να συνάψουν συμμαχίες με διάφορες δυνάμεις κατά καιρούς, άλλες φορές με τους μαρξιστές και του εθνικιστές ενάντια στους μοναρχικούς, και άλλες φορές με ανεξάρτητες ένοπλες ομάδες. Επισύναψαν πολλές φορές συμμαχίες με τους ρώσους μαρξιστές, παρά τις πολλαπλές προδοσίες των δεύτερων και την άρνηση τους να παρέχουν όπλα στους αναρχικούς, γενικά οι αναρχικοί προτιμούσαν να συνάπτουν συμμαχίες με τους μαρξιστές.
Αξίζει να εξετασθεί κατά πόσο διαφορετικές συμμαχίες έπρεπε να επισυνάπτουν πιο συχνά. Για παράδειγμα οι αναρχικοί θα μπορούσαν να συνεργαστούν πιο συχνά με τους εθνικιστές, οι οποίοι επίσης ήθελαν ανεξαρτησία, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να προσελκύσουν μέρος των δυνάμεων των εθνικιστών. Και επίσης θα μπορούσαν να είχαν πετύχει καλύτερες διαπραγματεύσεις από ό,τι κατάφεραν με τους μαρξιστές.
Αυτό γιατί οι μαχνοβίτες ήταν πολύ πιο ισχυροί σε σύγκριση με τους εθνικιστές, παρά με τους μαρξιστές. Εάν η συμμαχία διαλυόταν αργότερα, οι αναρχικοί θα ήταν σε πολύ καλύτερη θέση για να διευθετήσουν τα πράγματα προς όφελος τους. Είναι γεγονός πως οι εθνικιστές πολεμούσαν συχνά του αναρχικούς, αλλά σε τι διέφερε αυτό από τις ενέργειες των μαρξιστών;
Ένα άλλο πρόβλημα ήταν πως οι αναρχικοί της Ρωσίας ήταν κατά κύριο λόγο αποδιοργανωμένοι και σε σύγχυση, αν και υπήρχαν και εξαιρέσεις, όπως οι αναρχοσυνδικαλιστές του G.P. Μaximoff. Εάν οι ρώσοι αναρχικοί ήταν καλύτερα οργανωμένοι θα μπορούσαν να είχαν αποδυναμώσει την μαρξιστική δικτατορία των Λένιν-Τρότσκι, κάτι το οποίο θα κρατούσε απασχολημένα τα μαρξιστικά στρατεύματα και θα παρείχε έναν ισχυρό σύμμαχο και παράδειγμα. Η χρόνια αποδιοργάνωση είναι ένας από τους βασικούς λόγους γιατί το κατά πολύ μικρότερο αλλά καλύτερα οργανωμένο ουκρανικό αναρχικό κίνημα σε αντίθεση με τους ρώσους αναρχικούς κατάφερε να κάνει μια αναρχική επανάσταση. Στην εξορία πολλοί από αυτούς τους αναρχικούς αρνήθηκαν να μάθουν από αυτό το λάθος τους, πως δηλαδή ο αναρχισμός πρέπει να διαχυθεί στις μάζες, να είναι ενοποιημένος σε λόγο και πράξη και να δρα με βάση την συλλογική ευθύνη. Ο Μάχνο μαζί με τον Πιοτρ Αρσίνοφ και άλλους συντρόφους, στην εξορία, υπέδειξαν αυτά τα κοστοβόρα διδάγματα στην Οργανωτική Πλατφόρμα των Ελευθεριακών Κομμουνιστών.
Ο μη οργανωμένος αναρχισμός και ο συνδικαλισμός είναι πραγματικά ανίσχυρος, ενώ ο κατάλληλα οργανωμένος μπορεί να συντελέσει σημαντικά στον κοινωνικό μετασχηματισμό, αυτό μας έδειξε το μαχνοβίτικο κίνημα, ας θυμόμαστε λοιπόν το ηρωικό τους παράδειγμα.