Λήμμα του Στυλ. Εμμ. Λυκούδη από το «Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ΗΛΙΟΥ» για την «ΑΙΓΙΝΑ» αναδημοσιεύεται σε συνέχειες. Τόμος 1, σελίδες 690-709, (Για λόγους τεχνικούς δεν μπορούν να αποδοθούν στο κείμενο τα πνεύματα, κάποια σημεία στίξης και ο τονισμός της εποχής)
γ)Ορεογραφία. Τρόπος του λέγειν, διότι η Αίγινα ουδέν όρος έχει, και αυτό το ονομαζόμενον Όρος (το «Πανελλήνιον» του Παυσανίου) είναι «βουνός». Επειδή εν τούτοις εσχάτως εθεωρήθη η Αίγινα, ορθότατα δε, τόπος τουρισμού, θέλομεν εδώ αναφέρει τους αξιολογωτέρους βουνολόφους και λόφους, προς διευκόλυνσιν των εκδρομέων εις τον προσανατολισμόν των, εφ’ όσον ολίγιστοι δρόμοι υπάρχουν, τα μονοπάτια είναι και δύσβατα και δυσαναγνώριστα, οι δε αρχαιολογικοί τόποι και πολλοί και διάσπαρτοι. Ο παρατιθέμενος χάρτης του Εμμαν. Ν.Λαμπαδαρίου ευκολύνει πολύ δια των οριζοντιογραφικών αποστάσεων των υψωμάτων, των οποίων τα υψόμετρα έχουν προσδιορισθή βαρομετρικώς από τον διευθυντήν της Τοπογραφικής Υπηρεσίας και ακαδημαϊκόν Δημήτριον Ν. Λαμπαδάριον. Ούτως, αρχίζοντες και πάλιν από την ΒΔ.της νήσου άκραν: 1)Βουνάκι, ευδιάκριτον από τα ατμόπλοια της συγκοινωνίας, λοφίσκος εις την κορυφήν του οποίου σωρός χώματος μεταφεθέντος από αλλού έχει κυκλικήν βάσιν, άλλοτε περιτριγυρισμένον με «μορφωμένους» ογκολίθους που έχουν από αμομνημονεύτου κλαπή. Και πιθανολογείται ως τάφος του Φώκου, αλλά εφ’ όσον το χώμα δεν ανεσκάφη, επιτρέπεται και το ερώτημα, μήπως πρόκειται περί τύμβου Σαλαμινομάχων,των οπολίοων τα πτώματα εξεβράσθησαν εκεί. Παρόμοιον κατασκεύασμα άλλως τε, επί του ακρωτηρίου Κυνοσούρα της Σαλαμίνος του αντικρύζοντος την Ψυττάλειαν, ανασκαφέν το 1856 υπό της αυστριακής αρχαιολογικής σχολής, απεδείχθη τύμβος Σαλαμινομάχων, των οποίων ανευρέθη η τέφρα. 2)Δραγονέρα, 2,5 χλμ νοτίως της άκρας Τσερατσίνι. Εις την κορυφήν του (275 μ.) λείψανα αρχαίου βωμού. 3)Μαδαρόβουνο (υψόμ. 307 μ.)χωριζόμενον από το προηγούμενον με κρημνώδη χαράδρα ονομαζόμενη «Βορεινά». 4)Βουνό του Δένδρου, 3,5 Α. ΒΑ του Παληοπύργου. Πλόκαμός του απολήξει εις τον όρμον Πόντζα (β. 5) με ενδιαμέσους κορυφάς Ψαχνή (250 μ.) και Ψωμά Κοτρώνι. 5)Παληά-Χώρα εις 2,4 χλμ νοτίως της Σουβάλας και εις την θέσιν της αρχαίας Οίας ως πιστεύεται. Εκεί ήτο κτισμένη η πρωτεύουσα κωμόπολις της νήσου από των πειρατικών καιρών του μεσαίωνος, ότε το 897 εδηώθη η παράλιος χριστιανική πόλις μέχρι της Επαναστάσεως. 6)Βουνοσειρά Μπάσκου, με ενδιαμέσους κορυφάς Βρούβα-Βίγλα, Σκασμένο Βουνάκι ιδιοτρόπως αποσχισμένον από επάνω έως κάτω και απολήγουσα εις όρμον Βαγίας. 7)Παρλιάγκος (ύψος 360 μ.) κρημνώδης προς Ανατολάς, ομαλός προς Δυσμάς, πευκόφυτος παράγων περιζήτητον ρητίνην προς παρασκευήν ρητινίτου οίνου. Απολήγει δε εις Τούρλον με ενδιαμέσους κορυφάς: Ναός της Αφαίας-Κοκκινόβραχο-Λάφρι-Γαλαία. Συνιστώμεν εις τους ορειβάτας ή σπηλαιοδίφας το εις πολύ ολίγους γνωστόν ότι προς το μέσον της ΒΑ πλευράς του Παρλιάγκου υπάρχει μικρόν σπήλαιον, αλλά το οποίον αποτελεί στόμιον σήραγγος που οι παλαιοί ωνόμαζον «Ανακώλη» και όπου εισέρχεται κανείς εις μέγα βάθος, εφ’ όσον αισθάνεται τον αέρα αναπνεύσιμον κατά παλαιά παράδοσιν η σήραγξ αύτη διερχομένη κάτωθεν των βουνολόφων, απέληγε (βλέπε χάρτη) εις την,3 περίπου οριζοντιογραφικά χιλιόμετρα ΝΔ, τέως ανδρικήν μονήν της Κοιμήσεως της Παναγίας της «Χρυσολεόντισσας» των παλαιών Αιγινητών. 8)Άγιος Ανδρέας 5 χλμ νοτίως του τσερατσίνι και 4 χλμ Ανατολικώς του Παληόπυργου. 9)Του Σκρέκα λοφοβουνοσειρά παράλληλος της προηγουμένης από την οποίαν χωρίζεται με φάραγγα 300 μ. πλάτουςνόπου διέρχεται η από Αιγίνης προς το τέως «Ανδρικό Μοναστήρι» ημιονική ατραπός. Απολήγει εις τον όρμον Πόρτες αλλάσσουσα το όνομα εις: Βουνό Ρουμελιώτη και Βουνό Κουράγιου. 10)Όρος (532 μ.) ο αρχαιότατα παντός άλλου αναφερόμενος υπό της Ιστορίας βουνός. Πλόκαμοί του προχωρούν προς άλλας τοποθεσίας, αλλάσσοντες όνομα κατά τόπους. Όπως και ο Θεόφραστος το περετήρησεν εις το περί «Σημείων και πνευμάτων» έργον του όταν «κρατάη σύννεφο» η κορυφή του θα βρέξη εντός ωρών. Εκτός όμως των ανωτέρω συστηματοποιημένων βουνοσιερών, υπάρχουν και μεμονωμένοι,του οποίους σημειώνει ο παρατιθέμενος χάρτης: Κουταλούς, Μουντί, Φωκίτσα, Νησίδα, Βωβού επί του οποίου ο θεωρούμενος Ναός της Αφροδίτης, Βίγλα Σουβάλας, Προφητηλίας, Φλόκα Ράχη, και Άγιος Δημήτρης Μεσαγρού μεταξύ Παρλιάγκου και Παληάς Χώρας. (Περί του τέως «Ανδρικού Μοναστηριού» και της Παληάς Χώρας θα διαλάβωμεν εις την μεταπροσεχήν παράγραφον).