Μπλε χρυσάφι”: Ιδιωτικοποίηση ΕΥΔΑΠ και χρηματιστήριο νερού

Όσοι διάβαζαν και τα παλιότερα άρθρα που γράφαμε πριν χρόνια, θα θυμούνται ίσως ότι δίναμε πάντα μεγάλη έμφαση στο νερό, καθώς πρόκειται για έναν από τους βασικότερους πόρους της ανθρωπότητας, που έως τώρα δεν είχε γίνει εντελώς “αγοραίος”, πιθανώς επειδή οι λαοί αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα του και το θεωρούν “ιερό”, με αποτέλεσμα όταν ιδιωτικοποιείται το νερό, να ξεσπούν μεγάλες κοινωνικές εκρήξεις (δείτε για παράδειγμα την περίπτωση της Βολιβίας, όπου προπάθησαν να ιδιωτικοποιήσουν ακόμα και το νερό της βροχής, με αποτέλεσμα να έχουμε λαϊκή εξέγερση στη χώρα).

Επειδή όμως τα πράγματα “σφίγγουν”, και οι καπιταλιστές αναζητούν εναγωνίως μια νέα αγορά για να επεκταθούν, να επενδύσουν και να βγάλουν κέρδη, το νερό είναι ένα από το σπουδαιότερα θέματα στην “ατζέντα” τους. Άλλωστε, επειδή ακριβώς το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή, είναι γι’ αυτούς μια “χρυσή ευκαιρία” για σίγουρα κέρδη, διότι αν καταφέρουν να το ιδιωτικοποιήσουν πλήρως, τότε θα έχουν στα χέρια τους ένα προϊόν που όλοι θα το θέλουν (ή μάλλον…θα το χρειάζονται, και άρα θα πληρώνουν).

Στην Ελλάδα, προχωρά η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ/ΕΥΔΑΘ σε κάποια από τις 3-4 πολυεθνικές που ελέγχουν πλέον ένα τεράστιο μέρος των κοιτασμάτων νερού στον κόσμο.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η δημιουργία της “αγοράς παραγώγων” για υδάτινους πόρους έχει μπει πλέον στην τελική φάση της. Όπως ανακοίνωσε πριν λίγους μήνες το bloomberg, η εταιρεία Waterfund υπέγραψε συμφωνία με την IBM προκειμένου η τελευταία να παρέχει την τεχνολογική υποδομή για να λειτουργήσει αυτή η χρηματιστηριακή αγορά του νερού.

Το πόσο σημαντική είναι αυτή η αγορά, και το πόσα κέρδη ονειρεύονται ήδη οι καπιταλιστές, το είχαμε δει σε ένα άρθρο της “Ημερησίας” που είχαμε δημοσιεύσει και παλιότερα:

Hδη, πολλοί επενδυτικοί οίκοι έχουν αρχίσει να τοποθετούνται στον τομέα υδάτινων πόρων, με επενδύσεις σε μία ευρεία γκάμα εταιρειών, από εκκαθάριση λυμάτων έως και κατασκευής φίλτρων νερού.

Kαι, επιπλέον, πολλές χώρες έχουν ήδη θέσει σε λειτουργία «χρηματιστήρια» νερού, επίσημα ανταλλακτήρια τίτλων σε δικαιώματα πρόσβασης σε καθαρό νερό. Aργά ή γρήγορα, συμφωνούν οι αναλυτές, η εμπορία νερού θα ξεπεράσει σε τζίρο ακόμη και αυτή την εμπορία πετρελαίου…

Oικονομολόγοι, αναλυτές και στελέχη γνωστών επιχειρήσεων συμφωνούν: «Ξεχάστε το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και το χρυσό, διότι τον 21o αιώνα, επενδυτικές ευκαιρίες θα δώσει μόνο το…νερό» (σ.σ. υπερβολικό, αλλά όχι και εντελώς λάθος, μιας και το νερό είναι το #1 βασικό συστατικό της ζωής, και αν καταφέρουν να το εμπορευματοποιήσουν πλήρως και αυτό, εντάσσοντάς το 100% στον “αγοραίο” τρόπο λειτουργίας, τότε τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού θα αποδεκατιστούν πολύ άγρια, ενώ αυτοί θα ελέγχουν το νερό θα είναι πολύ πλούσιοι και ισχυροί). Hταν στα τέλη Iουλίου όταν ο κορυφαίος οικονομολόγος της Citibank, Bίλεμ Mπούιτερ κατέθετε δημοσίως την πεποίθησή του ότι η «αγορά νερού» θα ξεπεράσει σύντομα σε αξία την αγορά πετρελαίου.
«Στο εγγύς μέλλον, βλέπω τεράστιο άνοιγμα των επενδύσεων στον τομέα του νερού, συμπεριλαμβανομένων της παραγωγής φρέσκου, καθαρού νερού από άλλες πηγές (αφαλάτωση, καθαρισμός), της αποθήκευσης και της μεταφοράς διά ξηράς και θαλάσσης», έγραφε σε μήνυμά του στο μπλογκ Alphaville. «Bλέπω δίκτυα αγωγών που θα ξεπεράσουν σε χωρητικότητα τους υπάρχοντες αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, βλέπω τάνκερ νερού και χώρους αποθήκευσης που μπροστά τους οι χώροι αποθήκευσης πετρελαίου θα μοιάζουν με νάνους», σημείωνε […]

H διαπίστωση, βέβαια, ότι το νερό είναι «περιουσιακό στοιχείο» και «εμπορεύσιμο αγαθό», έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κοινή πεποίθηση ότι τουλάχιστον η πρόσβαση σε πόσιμο νερό είναι αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου (σ.σ. ναι αλλά σε τελική ανάλυση ΔΕΝ υπάρχουν δικαιώματα, μόνο κατακτήσεις. Αν οι λαοί δεν τους ανατρέψουν, τότε οι ολιγάρχες της άρχουσας τάξης θα προσπαθήσουν, όπως οι ίδιοι λένε ανοιχτά πλέον, να ελέγξουν το νερό, και τότε ξεχάστε τα δικαιώματα και όλα αυτά τα “αυτονόητα” πράγματα. Τίποτα σε αυτή τη ζωή δεν είναι αυτονόητο, και τίποτα δε χαρίζεται. Γι’ αυτό και οι λαοί θα πρέπει να αγωνιστούν, ακόμα και για βασικά ζητήματα επιβίωσης, όπως το νερό. Αυτοί θα το στερήσουν από πολλούς από εμάς, αν δε σταματηθούν, διότι αυτό είναι που τους συμφέρει να κάνουν για να μεγιστοποιήσουν τα δικά τους κέρδη)

 

[…] Εν τούτοις, δεν μοιράζονται όλοι την ίδια αισιοδοξία. Ο Ματ Ζέντερ, υδρολόγος στο αμερικάνικο υπουργείο Αμυνας, επισημαίνει ότι 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι στερούνται αυτήν την περίοδο την πρόσβαση σε ασφαλές νερό, 2,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε καταστάσεις ολοκληρωτικής ανεπαρκούς υγιεινής και 5,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι ετησίως χάνονται από ασθένειες που προέρχονται από το νερό. Η Παγκόσμια Τράπεζα ανέφερε στις αρχές του έτους ότι 2,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε περιοχές με μεγάλη έλλειψη νερού, ένας αριθμός που αναμένεται να αγγίξει τα 3,9 δισεκατομμύρια – το μισό παγκόσμιο πληθυσμό – μέχρι το 2030. Κάθε λεπτό 15 παιδιά πεθαίνουν από το επισφαλές νερό που καταναλώνουν, η συντριπτική πλειοψηφία εξ αυτών στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Την ίδια στιγμή, 2.400 λίτρα φρέσκου νερού απαιτούνται για την παραγωγή ενός και μόνο χάμπουργκερ, που καταναλώνονται με ρυθμό 75 ανά δευτερόλεπτο, σύμφωνα με τα McDonald’s. Από την άλλη, ο μέσος άνθρωπος που ζει σε ξηρά εδάφη στην ήπειρο της Αφρικής χρησιμοποιεί 10 έως 40 λίτρα νερού ημερησίως, έναντι των 300 έως 600 λίτρων που χρησιμοποιεί ένας Ευρωπαίος ή ένας Βορειομερικανός που ζει στα αστικά κέντρα.

Οι δραματικές ανισότητες στην πρόσβαση του νερού, υποστηρίζουν οι εμπειρογνώμονες, δεν μπορούν να διατηρηθούν χωρίς την πρόκληση συγκρούσεων. Η αυξανόμενη έλλειψη νερού είναι ο πρωταρχικός οδηγός για την αβεβαιότητα, την αστάθεια και τις συγκρούσεις και δημιουργεί αυτήν την περίοδο τις προϋποθέσεις για τους μελλοντικούς πολέμους για το νερό, εκτός αν αναληφθεί παγκόσμια δράση, αναφέρουν.

 

…εκρηκτική ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία ενός μικρού αριθμού ιδιωτικών επιχειρήσεων (με κυρίαρχες βασικά τρεις) που δραστηριοποιούνται στον τομέα του νερού, ελέγχουν περίπου το 5%, τροφοδοτούν περίπου 300 εκατομμύρια «πελάτες» και που οι αναλυτές προβλέπουν ότι στα επόμενα 15 έτη αναμένεται να ελέγξουν 65 έως 75% των δημόσιων υδάτινων έργων.

Αυτό σημαίνει ότι η μεταφορά του έλεγχου του πιο ζωτικού φυσικού πόρου της ανθρωπότητας από τις οργανωμένες κοινωνίες σε μια χούφτα μονοπωλιακών εταιριών δεν ανήκει πλέον στην σφαίρα του φανταστικού. Και μάλιστα με μια τεράστια ποικιλία οικονομικών σεναρίων, εκδοχών και διοικητικών ρυθμίσεων από την μερική (συνεργασίες δημόσιου – ιδιωτικού τομέα) έως ολοκληρωτική (συνολική αποβολή κράτους – αυτοδιοίκησης και κοινωνίας).
…
Η «SUEZ» ελέγχει υπηρεσίες νερού σε 130 χώρες, έχει περίπου 115 εκατομμύρια πελάτες και 173.000 υπάλληλους. Η «Vivendi» έχει 110 εκατομμύρια πελάτες σε περισσότερες από 100 χώρες και 295.000 υπαλλήλους και ακολουθεί η «Thames Water» με 70 εκατομμύρια πελάτες. Κάθε μια από τις τρεις κορυφαίες επιχειρήσεις διαθέτει τεράστιους οικονομικούς πόρους, είναι μεταξύ των κορυφαίων 100 εταιριών στον κόσμο ενώ όλες μαζί είχαν εισόδημα (2001) 156.7 δις δολαρίων (την στιγμή που το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Βολιβίας στην οποίαν έχει προχωρήσει η ιδιωτικοποίηση είναι 21,4 δις δολάρια). Το παζλ συμπληρώνεται με τις μικρότερες «Saur», «Bechtel Group, Inc», «American Water Works Co. Inc.» και «United Utilities PLC»
…
Στις χώρες όπου υπήρξε εφαρμογή (μερικές φορές απότομη και βίαιη) της πολιτικής ιδιωτικοποίησης του νερού γρήγορα εμφανίστηκε λόγω των συνεπειών έντονη αντίθεση κοινωνικών ομάδων, οργανώσεων προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δικαιωμάτων που αντιμετωπίστηκε μερικές φορές με βίαιη καταστολή. Οι αντίπαλοι της ιδιωτικοποίησης περιγράφουν τους βαρωνους του νερού σαν αρπακτικούς κεφαλαιοκράτες που προγραμματίζουν την κατάκτηση των παγκόσμιων υδάτινων πόρων ώστε να αυξήσουν τις τιμές και να διευρύνουν το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών.

Η αντίθεση επικεντρώνεται στις οικονομικές επιπτώσεις της ιδιωτικοποίησης (οικονομικές επιβαρύνσεις, μείωση εισοδήματος, αύξηση της ανεργίας, δύναμη των βαρωνων), των κινδύνων για οικοσυστήματα και φυσικούς πόρους, του έλεγχου από ξένους του θεμελιώδους φυσικού πόρου, αλλά και τον αποκλεισμό των φτωχών από την πρόσβαση στο νερό και των τοπικών κοινωνιών από τις αποφάσεις για τους δικούς τους πόρους.
…
Η ιδιωτικοποίηση, υποστηρίζουν οι αντίπαλοι της, περιθωριοποιεί τις φτωχές περιφέρειες που δεν παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον για το ιδιωτικό κεφαλαίο και βαθαίνει την καθυστέρηση τους. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν οικονομικό όφελος από την μείωση της συντήρησης των δικτύων και φυσικά αποφεύγουν όπως ο διάβολος το λιβάνι τις εξαιρετικά δαπανηρές αντικαταστάσεις τους λόγω παλαιότητας. Ιδιαίτερα επικίνδυνο για την υγεία των πολιτών είναι το γεγονός ότι δεν έχουν κανένα λόγο – το αντίθετο μάλιστα- να λαμβάνουν εξαντλητικά και δαπανηρά μέτρα προστασίας και ελεγχου της ποιότητας του νερού όπως επίσης δεν έχουν κανένα λόγο να επιζητούν την μείωση της σπάταλης αφού αυτό τους στερεί πολύτιμα κέρδη.
…
Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις δίνουν την υπόσχεση να παρέχουν καλύτερες υπηρεσίες σε χαμηλότερες τιμές. Η έρευνα του ICIJ αποκάλυψε ότι οι κυβερνήσεις συχνά αυξάνουν τις τιμές του νερού πριν από την ιδιωτικοποίηση για να αφήσουν τους ιδιώτες την δυνατότητα να μειώσουν αμέσως τις τιμές και να κερδίσουν την κοινωνική συναίνεση. Ακολουθούν πιέσεις προκείμενου να επαναδιαπραγματευθεί η εταιρεία την σύμβαση προς όφελος της (διαθέτοντας δε ήδη τον έλεγχο του νερού έχει τεράστια διαπραγματευτική δύναμη) με αποτέλεσμα γρήγορα οι τιμές να εκτινάσσονται στα ύψη ενώ οι αρχικοί στόχοι για επεκτάσεις και εκσυγχρονισμό των συστημάτων πόσιμου νερού και αποχέτευσης εγκαταλείπονται. Στο βασικό επιχείρημα υπέρ της ιδιωτικοποίησης ότι το οικονομικό βάρος θα μετατοπιστεί από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα οι αντίπαλοι της απαντούν ότι αυτό μετακυλιεται στους καταναλωτές που πληρώνουν περισσότερο κάθε μήνα τον λογαριασμό του νερού και συνοδεύεται από μεγάλες απολύσεις προσωπικού.
…
Αύγουστος 2000 εμφανίστηκε χολέρα στην Νότια Αφρική και μέχρι τον Ιανουάριο 2002 είχε μολύνει περισσότερους από 250.000 ανθρώπους και 300 θανάτους. Ο David Hemson, κοινωνικός επιστήμονας που εστάλη από την κυβέρνηση για να ερευνήσει τις αιτίες τις απέδωσε στο γεγονός ότι είχαν αρχίσει οι διαδικασίες εμπορευματοποίησης του νερού και μεγάλος αριθμός κατοίκων αναγκάστηκαν να αναζητήσουν νερό σε μολυσμένα ρέματα και λίμνες λέγοντας “Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η αδυναμία των ανθρώπων να πληρώσουν το πλήρες κόστος του νερού ήταν η άμεση αιτία της επιδημίας χολέρας» .

Το διασημότερο παράδειγμα αντίστασης στην ιδιωτικοποίηση είναι αυτή της πόλης Cochabamba της Βολιβίας. Κοινοπραξία των Bechtel και United Utilities πήρε τον έλεγχο των υδάτινων έργων της πόλης το 1999 και ακολούθησαν αυξήσεις μέχρι 150% και απειλές για διακοπή υδροδότησης όσων δεν πλήρωναν. Η σύμβαση έδωσε στην Κοινοπραξία τον έλεγχο του υπόγειου νερού και της επέτρεψε να κλείσει τις ιδιωτικές γεωτρήσεις. Όταν οι διαμαρτυρίες εντάθηκαν αστυνομία και Στράτος κλήθηκαν να τις καταστείλουν σκοτώνοντας δύο ανθρώπους. Όταν η κυβέρνηση προχώρησε σε ακύρωση της παραχώρησης η κοινοπραξία την μήνυσε απαιτώντας αποζημιώσεις ενώπιον του «διεθνούς κέντρου για την τακτοποίηση των διαφωνιών επένδυσης» που ανήκει στο γκρουπ της Δ.Τ.

Στη Γαλλία ‘SUEZ’ και ‘Vivendi’ έχουν στενούς πολιτικούς δεσμούς με την εθνική και τοπική εξουσία ενώ ανώτεροι υπάλληλοι τους έχουν κατηγορηθεί και σε μερικές περιπτώσεις καταδικαστεί για παράνομες χρηματοδοτήσεις προεκλογικών αγώνων, δωροδοκίες και απάτες για να εξασφαλίσουν συμβόλαια στον τομέα του νερού.

Το 1988 η κυβέρνηση της Θάτσερ μετέτρεψε 10 περιφερειακούς οργανισμούς νερού σε ιδιωτικές επιχειρήσεις με παραχωρήσεις 25-έτιας, απαλλαγή από χρέη, απαλλαγή φόρων στα κέρδη, επιχορηγήσεις κλπ καθώς και είσοδο τους στο χρηματιστήριο και δημιουργία ιδιωτικών μονοπωλίων. Σύντομα εμφανίστηκαν σοβαρές αντιδράσεις καθώς οι τιμές αυξήθηκαν κατά μέσο όρο πάνω από 50% τα πρώτα 4 έτη. Τα τεραστία κέρδη προσέλκυσαν τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και οι περισσότερες από τις 10 επιχειρήσεις αγοράστηκαν μετά από την πενταετή περίοδο “προστασίας” τους. Ακολούθησε διακοπή της παροχής νερού σε σημαντικό αριθμό κατοίκων που δεν είχαν να πληρώσουν και η λειτουργία των “μετρητών προκαταβολής πληρωμής” που παρείχαν πρόσβαση στο νερό με την χρήση πλαστικής κάρτας μόνο όταν προπλήρωναν οι πελάτες τα χρήματα και για όσο καιρό είχε χρήματα ο λογαριασμός τους (ακριβώς όπως η καρτοκινητη τηλεφωνία). Οι αντιδράσεις ανάγκασαν το Κοινοβούλιο να ψηφίσει νόμο που απαγόρευσε τις αποσυνδέσεις και τη χρήση μετρητών. Παράλληλα υπήρξαν σοβαρές παραβιάσεις της νομοθεσίας όπως έλλειψη βασικών μέτρων συντήρησης, ανάστροφες ροής υπονόμων, ρύπανση υδάτινων πόρων και κακή ποιότητα πόσιμου νερού που οδηγούσαν σε τακτικές ποινικές διώξεις κατά των επιχειρήσεων. Σήμερα η κατάσταση έχει βελτιωθεί μετά από τις αντιδράσεις.

Τον Ιανουάριο του 2003 οι αρχές της Ατλάντα αποφάσισαν να διακόψουν τη μεγαλύτερη σύμβαση ιδιωτικοποίησης νερού στις ΕΙΠΑ που έγινε το 1998 και διαφημίστηκε ως “πρότυπο”. Άντ’ αυτού το φιάσκο στην Ατλάντα με την ιδιωτική επιχείρηση να αυξάνει σημαντικά την τιμή του νερού, να ζητάει συνεχώς περισσότερες επιχορηγήσεις, να χρεώνει στην πόλη εργασίες που δεν έχει πραγματοποιήσει, και να παραμελεί συστηματικά την συντήρηση και τον εκσυγχρονισμό καθώς και τις παραβιάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας η περίπτωση αυτή χρησιμεύει πλέον ως παράδειγμα αποφυγής όπως και οι αντίστοιχες του Μπουένος Αύρες (Αργεντινή), της Μανίλα (Φιλιππίνες) κ.α

Για το τέλος, ένα βίντεο που είχαμε δει και παλιότερα, με δηλώσεις εκπροσώπου της πολυεθνικής Nestle, η οποία -ανάμεσα σε άλλα- είναι και από τους μεγαλύτερους “παίχτες” στην παγκόσμια αγορά εμφιαλωμένου νερού: